Nemes filosofy Fridrih Nitşe özüni filosofdan has sazanda hasaplady. Özüni ýatdan çykarýança aýdym-sazy gowy görýärdi, özi bilen dost bolan Riçard Wagneriň eserlerini düzdi, butparaz etdi. Emma şonda-da aýdym-saz däl, din, ahlak we jemgyýetiň medeniýeti baradaky gapma-garşylykly argumentleri 20-nji asyryň taryhynda yz galdyrdy. Iň soňky filosofiki hereketleriň - ekzistensializmiň we postmodernizmiň döremegine ep-esli täsir edipdir. Onuň ady inkär teoriýasynyň - nihilizmiň gelip çykyşy bilen baglanyşykly. Şeýle hem, 20-nji asyryň başynda Europeewropada-da, Russiýada-da ýaýran Nietşanizm diýlip atlandyrylýan tendensiýany döretdi.

Nitşe jemgyýetiň durmuşynda iň möhüm meseleler barada ýazdy, ýöne ilkinji nobatda din, psihologiýa, sosiologiýa, ahlak hakda. Kantdan tapawutlylykda Nitşe diňe bir arassa sebäbini tankyt etmän, dowam etdi, adam aňynyň ähli gazananlaryny sorag astyna aldy we adamyň ýagdaýyna baha bermek üçin öz ulgamyny döretmäge synanyşdy. Özüniň ahlagynda aşa gödekdi we hemişe düşnükli däldi: aforizm bilen takyk jogap bermedi, köplenç geçmişiň aňy bilen örtülmedik täze "erkin akyllaryň" gelmeginiň gutulgysyzdygyny gorkuzýardy. Şeýle ýokary ahlakly adamlary "adatdan daşary" diýip atlandyrdy.

Şeýle pikirleriň kellesinde Wagneriň mistiki sazynyň beýikligi, güýçli güýçli güýji, rowaýata öwrülen geçmişiň gorkuzyjy duýgusy, täze keşbinde täzeden dörejek we watanyny beýikligine alyp barjak güýçli gahrymany küýsemek bilen ýüze çykandygyny çaklamak bolar. Siegfrediň, Parsifalyň we Lohengriniň gahrymançylykly sazy, Taňrynyň Ölüminiň tonallygy ony filosof etdi. Soňra özi, kompozisiýalarynyň “bellikler bilen däl-de, sözler bilen ýazylan aýdym” ...

Nitşe Leýpsigiň golaýyndaky Röcken obasynda, çuňňur dindar protestant maşgalasynda dünýä indi. Kakasy ruhy çopan bolupdy. Kiçijik Frederik bozulmadyk buýruklar we tabynlyk şertlerinde ýaşady. Adamsy ölenden soň, oglan 5 ýaşyndaka, ejesi Sakson topragyndaky kiçijik Naumburg şäherine göçdi. Bu ýerde Frederik garyndaşlary bilen gurşalyp, bilim aldy. Ol başarnykly okuwçy bolup çykdy, çalt okamagy, ýazmagy öwrendi we üstesine-de saz çalmaga we saz ýazmaga başlady. Naumburgdaky gimnaziýany hormat bilen gutardy, soň Bonna gitdi we Leýpsige gitdi we teologiýa we nusgawy filologiýa ugrundan bilim aldy. Mugallymlaryň görkezmesi bilen ýokary baha berlen ylmy eserler ýazdy, görnükli alym-teolog hökmünde hünäri bolar diýlip çaklanylýar.

Leýpsig uniwersitetini tamamlandan soň, 25 ýaşyndaky Bazeldäki Şweýsariýanyň iň köne uniwersitetinde nusgawy filosofiýa professory wezipesine teklip edildi. Wagner bilen hakyky dostlugynyň başlan Bazeline gitdi. Fridrih uniwersitetde gadymy pelsepe we edebiýat boýunça leksiýa okady, ylmy eserler ýazdy, Wagner-e görkezdi. Paradoksal pikiri we radikal garaýyşlary bilen begendi. Nitşe dostunyň aýdym-sazyna haýran galmagyny bes etmedi.

Professor hökmünde Nitşe 10 ýyl işledi. Bazelde ilkinji gezek akyl hassalygyny başdan geçirdi. Saglygyny gowulaşdyrmak üçin Lugano şypahanasyna gitmeli boldy. Ol ýerde Wagner-e bagyşlamak isleýän “Betbagtçylygyň gelip çykyşy” atly kitabyň üstünde işläp başlady. Kesel gitmedi we professorlyk işini terk etmeli boldy. Dogry, uniwersitet oňa azajyk mazmun ibermegi wada berdi.

1879-njy ýyldan bäri Nitşe garaşsyz ýazyjy boldy, Italiýada, soňra Şweýsariýada, soňra Fransuz Nitsa şäherinde ýaşady. Iň zerur zatlar üçin pul ýeterlik däldi, dostlar oňa mümkin bolan ähli kömegi berdiler. Bu döwürde jemgyýeti tolgundyrýan esasy eserlerini döretdi: “Zaratuştra şeýle diýdi”, “goodagşylygyň we ýamanyň beýleki tarapynda”, “Ahlagyň nesil şejeresi”.

Soňky işlerinde Darwiniň ewolýusiýa teoriýasy bilen raýdaşlygyny görkezdi, gaýtadan dogulmak ýa-da ýok bolmak üçin diri galmak instinktlerine bil baglamalydygyna we “ellykyl - itek!” Tezisini öňe sürmelidigine ynanýardy. Başga nädip? Onuň "supermenine" güýçli erk berilýär, köne dünýäni ýok ediji, täze dünýäni dörediji. Emma bu "superidealar" saglyk ýagdaýyny gowulaşdyrmady. Psihiatrik keselhanada aradan çykdy.