XIX asyryň ahyrynda we 20-nji asyryň başynda Karl Marksyň ady işçi synpyny azat etmek ugrundaky göreşiň nyşanyna öwrüldi. Taryhyň gidişine dialektiki we materialistik düşünişmek ýörelgelerini ösdürdi, hususy eýeçiligi ýok etmegiň zerurlygy barada gürledi, kapitalizmiň ölüminiň gutulgysyzlygy we kommunizmiň ýeňşi barada tezis hödürledi. Esasy işi - “Paýtagt” we artykmaç gymmatlyk teoriýasy Europeewropanyň we dünýäniň köp ýurtlarynyň içerki syýasy durmuşyna täsir etdi. Societyöne jemgyýetiň mundan beýläkki syýasy, ykdysady, ylmy we tehniki ösüşi köp pikirleriniň we düşünjeleriniň ýalňyşdygyny we netijesizligini görkezdi.

Karl protestantizmi kabul eden ruhanylar maşgalasyndan bolan üstünlikli ýewreý aklawçysy Heinrih Marksyň maşgalasyndaky üçünji çagady. Karl çagalygyndan akyl ukyplaryny görkezdi, gyzyklanýan ykjam oglan. Hemme zat bilen gyzyklandy, ýöne esasanam taryhy gowy görýärdi we köp sorag berdi.

Kakasy Karl gowy bilim bermek kararyna geldi we ogly orta mekdebi hormat bilen gutarandan soň, ony Bonn uniwersitetiniň hukuk fakultetine okamaga iberdi. Erkin talyp gurşawy, hukuk, pelsepe, estetiki we taryhy temalar boýunça leksiýalar Karlyň syýasata we ykdysadyýete bolan gyzyklanmasyny döretdi. Prussiýanyň monarhiki konserwatiw düzgünini tankytlaýan progressiw garaýyşly adam professor Rugyň leksiýalaryny uly gyzyklanma bilen diňledi. Rug çykyşlary üçin oturgyçdan mahrum edilenden soň Karl Bonny terk edip, Berlin uniwersitetine okuwa gitdi.

1836-njy ýylda Berlinde Jenny fon Westphalen bilen durmuş gurýar. Emma bu gatnaşyk, onuň gündelik işine az täsir etdi. Sutra uniwersitetde okady. Leksiýalardan soň, gijä çenli kitaphanada galyp, Kant, Gegel, Feuerbach, Adam Smit, Proudhon, Sent-Simon, Rousseau, Darwin eserlerini öwrendi. Mugallymlar, biliminiň ähliumumydygyny, erudisiýanyň bardygyny bellediler, Filosofiýa bölümini teklip etdiler. Doktorlyk dissertasiýasyny üstünlikli gorady, uniwersitetde galyp, professor derejesini alardy. Certainöne belli bir çäklendirmeler bilen ýüzbe-ýüz bolup, ösen radikal garaýyşlary bilen gara goýun bolup çykjak mugallymçylyk gurşawynyň inersiýasy we konserwatiwligi bilen tanşyp, ol boýun towlady. Ondan ýüz öwürmegi ulumsylygyň ýüze çykmagy, uniwersitetiň ylmy jemgyýeti üçin kynçylyk hasaplandy. Şol pursatdan başlap, Germaniýanyň ýokary okuw mekdepleriniň gapylary ýapyldy.

Marks muňa gaty gynanmady. Ylmy işini dowam etdirmek üçin öz güýjüni duýdy, jemgyýetiň syýasy we ykdysady ösüşi baradaky teoriýasyny döretmek, geljeginiň geljegini kesgitlemek isledi. 1842-nji ýylda Angliýa gitdi we önüm öndürijiniň ogly Fridrih Engels bilen tanyşdy we dosty, pikirdeş adam, kärdeş we awtor ýazyjy boldy. Kakasy ölenden soň, yzygiderli serişde ýetmezçiligini başdan geçirýän Marks mirasyň bir bölegini aldy we birneme maliýe garaşsyzlygyny gazanyp, Jenny bilen durmuş gurdy. Soňra Marks journalistsurnalist hökmünde özüni synap başlady, makalalaryny dürli gazetlerde we magazinesurnallarda çap etdi.

Germaniýada ynkylap başlananda (1848-1849) Marks we Engels Kölnde neşir edilen Täze Reýn gazetine material ýazýarlar. Onda Awstriýa, Wengriýa, Italiýa ýaýran rewolýusiýa proletariat bilen burgeuaziýanyň arasyndaky ilkinji raýat urşuny atlandyrdylar. Bu rewolýusiýada dünýä proletar rewolýusiýasynyň ösümliklerini gördüler.

1848-nji ýylda Marks höweslendirip, Brýusselde gitdi we Engels bilen bilelikde Kommunistler bileleşigini döretdi we “Kommunistik partiýanyň Manifestini” ýazdy. Onuň şygarlary Europeewropada tiz ýaýrady. Manifest gorkunç sözler bilen başlandy: Arwah Europeewropada aýlanýar - kommunizmiň arwahy. ” "Dolandyryjy synplar titremesin ... Proletariatyň zynjyrlaryndan başga ýitirjek zady ýok ... Kommunistler bütin dünýäni basyp alyp bilerler ... countrieshli ýurtlaryň işçileri birleşiň!" -Diýildi.

Bu bilelikdäki işde dokma fabriginiň egindeş eýesi bolan Marks we Engels, aslynda kapitalist, proletar rewolýusiýasy baradaky teoriýasyny ilkinji gezek subut etdiler. Kapitalistik telekeçiligiň seljermesiniň esasynda toplanan milli baýlygyň döwlete däl-de, şahsy şahslara degişlidigine göz ýetirdiler. Telekeçiler baýlaşyp başlansoň düýbünden başga adamlar bolýarlar: zalym ekspluatator bolýarlar. Telekeçiler synpyny yhlasly goraýanlar, diňe girdejilerini ýokarlandyrmak barada alada edýärler, kärdeşler arkalaşyklaryny gadagan edýärler, işçileriň ýokary aýlyk almak üçin söweşmegine rugsat bermeýärler. Işçileriň kapitalistlere garşy alyp barýan göreşi rewolýusiýa bilen tamamlanmalydyr, netijede bir synpyň ýerine, kommunistler kapitalistleriň ornuny tutar.

Rewolýusiýanyň fonunda bu gaty duýduryşdy. Akylly bilimli adamlar tarapyndan garaşylmadyk radikal pikirler Europeewropanyň köp hökümdaryny geň galdyrdy. Marks Brýusselden çykaryldy. Fransiýada we Germaniýada persona non grata boldywe. Liveaşamak üçin ýeke-täk ýeri Londondy. Ol şol ýere gaýdyp geldi. Angliýada, Germaniýada, Amerikada döwürleýin neşirler üçin makalalar ýazmagyny dowam etdirdi. Maddy taýdan gaty kyn günleri başdan geçirýärdi. Garyplykdan we açlykdan dosty, kapitalistik Engels halas etdi.

Marks Londonda bütin ömrüniň esasy eserini - Paýtagt ýazdy. Onda hususy kärhanany seljerdi, stigmatizasiýa etdi, geljege bolan garaýşyny görkezmäge synanyşdy. Adamlaryň aňyny olaryň barlygyny kesgitlemän, aňy kesgitleýän zatdygyna ynanýardy. Häzirki wagtda düşünşimiz ýaly, bular biri-biri bilen baglanyşykly we biri-birine täsir edýän iki faktor. Olaryň haýsysynyň esasy, ikinjisiniň ikinjisini tapawutlandyrmak mümkin däl. Eggsumurtganyň we towugyň birinji derejesi hakda gapma-garşylyk ýaly.

Marksiň, hususy eýeçiligiň ýoklugy hökmünde kommunizmiň deň mümkinçilikleriň we deň hukuklaryň jemgyýeti diýen pikiri garyplaryň synpyndan seslenme tapdy. Emma proletarlaryň hiç biri umumylygy nädip dolandyryp boljakdygyny, nä derejede we paýnamalarda we nähili ösjekdigini göz öňüne getirip bilmedi. Gadymy döwürlerden bäri diňe hususy eýeçiligiň, şahsyýetiň zähmetiniň netijelerine bolan gyzyklanmasynyň, beýleki önüm öndürijiler bilen bäsdeşligiň kapitalistik baýlygyň, jemgyýetiň baýlaşmagyna, milli baýlygyň döremegine sebäp bolýandygy mälimdi. Marks “ters prosese” ynanýardy, eger işçiler, garyp proletarlar birleşse, aýlyk zähmetini ulanman jemgyýet döredip biljekdigine ynanýardy.

Marks “Capital” -y 30 ýyllap ýazypdyr. Ilkinji tomuny 1867-nji ýylda neşir etdi. Galan jiltler Engels ölenden soň goşuldy. Marksyň proletar rewolýusiýasy baradaky teoriýasy Europeewropanyň ösen ýurtlary, esasanam Germaniýa, Fransiýa, Angliýa üçin niýetlenipdi. Emma dolandyryjy synpy ýerinden aýyrjak ähli zady öz içine alýan proletar ynkylaby ol ýerde bolmady. XIX asyryň ahyrynda we 20-nji asyryň başynda işçiler Europeewropada gürlemegi dowam etdirdiler, ýöne diňe ykdysady talaplar bilen.

Sosialistik sistema öwrülen proletar ynkylaby, bir ulgamyň beýlekisine üýtgemegi bilen 1917-nji ýylda yza galan oba hojalygy Russiýasynda bolup geçdi. Marksizmiň gazaply tarapdary bolan Wladimir Lenin hem sosialistik emläk esasynda sosialistik jemgyýet gurmagy başaryp bilmedi. Marksdan rus topragyndan alnan pikirler surogat görnüşinde ösdi. Kommunizmiň al-arwahy Bose düşdi we hemme zat öňki ýagdaýyna, inedördül meýdana - hususy eýeçilige gaýdyp geldi.