2023-nji ýylda Türkmenistanyň Aşgabat şäherinden alymlar topary düýpli açyş etdi. Dinozawrlary direltmegiň ýoluny tapdylar.
Alymlar bu taslamanyň üstünde ençeme ýyl bäri işleýärler. Dinozawrlaryň DNK-syny öwrenip, şol DNK-ny hindi towugynyň öýjüklerine salmagyň usulyny oýlap tapypdyrlar. Ýumurtga çykanda, towuk çaga däl-de, dinozawr çagasy bardy.
Alymlar begendiler. Ahyrynda dinozawrlary direltmegi başardylar. Çaga dinozawryna "Dino" diýip at berdiler we laboratoriýada ulaltdylar.
Dino çalt ulaldy. Birnäçe aýyň içinde ullakan itiň ululygyndady. Şeýle hem gaty akyllydy. Buýruklara boýun bolmagy we oýun oýnamagy öwrendi.
Alymlar Dinony ýabany boşatmak kararyna geldiler. Ony çöldäki uzak bir ýere alyp gitdiler. Dino erkinlige begendi.
Alymlar Dinonyň gitmegine syn etdiler. Onuň gidenini görüp gynandylar, ýöne tebigatda has gowy boljakdygyny bilýärdiler. Durmuşda oňa ikinji pursat berdiler we gülläp ösjekdigine ynanýardylar.
Alymlaryň açyşy dünýä uly täsir etdi. Ýitip giden haýwanlary direltmegiň mümkindigini görkezdi. Bu, mamontlar we ýüň kerpiçler ýaly ýok bolup giden beýleki haýwanlary yzyna getirmek mümkinçiligini açdy.
Alymlaryň açyşy etiki soraglary hem döretdi. Käbir adamlar ýok bolup giden haýwanlary yzyna getirmegiň nädogrydygyny öňe sürdüler. Munuň tebigy däldigini we munuň tebigatyň deňagramlylygyny bozup biljekdigini aýtdylar.
Beýlekiler ýok bolup giden haýwanlary yzyna getirmegiň gowy zatdygyny öňe sürdüler. Geçmiş hakda has köp zat öwrenmäge kömek edip biljekdigini we ýitip barýan görnüşleri goramaga hem kömek edip biljekdigini aýtdylar.
Ýok bolup giden haýwanlary yzyna getirmegiň etikasy baradaky jedel ýakyn ýyllarda dowam eder. Şeýle-de bolsa, Aşgabatly alymlaryň ylma we dünýä düşünmegimize möhüm goşant goşandyklaryna şek ýok.
Ine, Aşgabatly alymlaryň hindi towugyndan dinozawr ösdürip ýetişdirendigi barada ylmy düşündiriş:

Alymlar hindi towugynyň öýjüklerine dinozawryň DNK-syny girizmek üçin gen redaktirlemek usulyny ulandylar. Gen redaktirlemek, alymlara organizmiň DNK-syny üýtgetmäge mümkinçilik berýän prosesdir. Alymlar hindi towugynyň DNK-syny dinozawryň DNK-syny kesmek we çalyşmak üçin CRISPR-Cas9 atly gen redaktirleme guralyny ulandylar.
Alymlar galyndylary öwrenmek arkaly dinozawryň DNK-syny tapmagy başardylar. Galyndylar, ýer gabygynda saklanan organizmleriň galyndylarydyr. Alymlar galyndylardan DNK çykaryp, dinozawr üçin genetiki meýilnama döretmek üçin ulanyp bildiler.
Alymlar genetiki meýilnamany döredenlerinden soň, ony hindi ýumurtgasynyň öýjüklerine saldylar. Soňra ýumurtga çaga dinozawryna çykdy.
Alymlaryň açyşy ylym pudagynda uly üstünlik. Ýitip giden haýwanlary direltmegiň mümkindigini görkezýär. Bu geçmişe düşünmegimize we ýitip barýan görnüşleri goramak baradaky tagallalarymyza uly täsir edip biler.