Astekler nireden gelipdirler? Bu soragyñ häzirki döwürde beriläýjek açyk jogaby ýokdur. Bu soragyñ jogaby Astek efsanalary bilen ýa-da ylmy maglumatlardan ele alynan ýüp ujy çäklendirilip galdyrylandyr.
Çüñki Tekskoko kölüniñ kenarlaryna ýerleşýänçäler bu kabylanyñ taryhy hakykatdanam uly soragy keserdip goýýar.
Astek efsanalary çeşme alynjak bolsa, Meksika gelen iñ soñky kabyla Asteklerdir.
Diñe Astekleriñ Meksika nireden gelendikleri belli däl. Eldäki suratly fragma ýazgylaryñ habar bermeklerine görä wersiýalaryñ we beýleki Astek çeşmeleri esas alyp taýynlanan taryhçylaryñ, alynyp barylan arheologik gazuw-agtaryşlaryñ netijesi XIII asyrda Meksika topraklaryna çenli yzarlasa bolýar.
Şondan öñ nirelerde bolandyklary hakynda maglumatlardan tapmak kyn.
Asyl kökleri ýaýran topraklarynyñ, ýagny Astekleriñ ata-watanynyñ nirededigi dogrusyndaky tapmaça syr açdyranok.
Berilen käbir maglumatlar, Astekleriñ urp-adatlaryndan esaslanylan çaklamalar orta çykýar, bu çaklamalara görä Astekleriñ XIII asyrda demirgazyk çöllerinden Meksika Merkezi ýaýlalaryna göçüp gelendikleri we awçylyk, ekerançylyk, ekin-dikin bilen meşgullanandyklaryny bilse bolýar.
Ylmy-gözlegçiler Atekleriñ demirgazykdan Orta Meksika göçüp gelendikleri hakynda ylalaşykly pikirleri orta atýarlar.
Ýöne Astekleriñ şondan öñki taryhlary näbellidir.
Diñe sözde däl, kodeksler ýaly her dürli orginal maglumatlara esaslanyp ele salynan maglumatlar hem Astekleriñ geçmişi hakda az sanly maglumat berýär.
Meselem Kodeks Boturini ýaly çeşmeler Astek taýpasynyñ ata-watanynyñ Azt-lan ''Ak Ýer'' bolandygyny aýdýar.
Hakykatdanam Astek afsanalaryna daýanylyp alynyp barylan gözlegler bizi Aztlana üýtgeşik çeşmelerde ady geçen ''Ak Ülke, durnalar ülkesi, ak, ýer'' atly mekana alyp barýar. Astek efsanalarynda bu ýurduñ Astekleriñ ilkinji atalary bolan Itzak-mikskoatl (Itzac-mixcoatl) we aýaly llankueniñ mekanydygy (öýi) hakda aýdylýar. Bu hojalygyñ ogullaryndan emele gelen taýpalar arasynda Astekler bolupdyrlar.
Bu kowumlaryñ ulanan ylalaşykly orta dili bolsa Nahuatl dilidir.
Ýöne ýenede Aztlanyñ ne ýeri ne-de nähili ýerdigi hakda açyk maglumat ýok.
Hatda şolar ýaly mekanyñ bardygy hakynda alymlar şübhelenýärler (Aztlan ''Ak ülke, ak ýer'' ýa-da ''balykçylaryñ ýeri'' manyda gelen bu söz Nahuatl kelemesi bolan Aztatldan gelýär. Nahuatl diline görä Aztlanyñ manysy ikinji kökden çykýan ''tlan'' - ''Onuñ ýeri'' diýmekdir.
Astekleriñ ady bolsa Aztekadan gelýär. Astekanyñ çeşmesi bolsa Aztlandyr).
Käbir taryhçylar Aztlan ýurdunyñ Meksikanyñ demirgazyk-günbatar taraplary bolandygyny çaklaýarlar.
Käbir maglumatlar bolsa Aztlan ülkesiniñ bir kölüniñ ortasynda sazlyk ada bolandygy hakda habar berýär.
Bu Aztlanyñ barlygyna ynanan taryhçylaryñ öñe sürýän tesleri belki öte geçmeýän bolsa gerek.
Käbir alymlar Aztlanyñ Miçoakan, Jalisko ýa-da Guanajuato welaýatlaryndaky köllerden biri bolandygyny çaklasa, käbir alymlar şol ýeriñ has uzaklarda Ýuwaş okeanynyñ kenaryndaky Naýarit welaýatyndaky Mekskaltitlan diýen ýerdigine ynanýarlar.


Aýdyñ ÝYLMAZ