Beýni hakda köpden bäri eşidip gelýärsiňiz. Bularyň arasynda iň meşhury; Sag ýa-da çep beýni ýaly beýnimiziň 10% ulanyp biljekdigimiz baradaky maglumatlar. Muňa garamazdan, bularyň hemmesi ýalňyş. Adam beýnisi gaty çylşyrymly we häzirki zaman ylmynda köp ösüşlere garamazdan käbir nokatlar henizem garaňkyda. Beýni hakda köp ýalňyş pikirleriň ýaýramagy beýniniň bu çylşyrymly tebigaty bilen baglanyşykly. Kimdir biriniň beýni hakda pikiri bar bolsa gerek, hemmeler muňa ynanýarlar. Beýni hakda siziň üçin belli 10 ýalňyşlygy düzdük.

1. 'Çep beýni' we 'sag beýni' adamlar bar.
“Facebook” -da we käbir sosial media ulgamlarynda ýygy-ýygydan synaglar bolýar. Sag beýniňiz güýçlimi ýa-da çep beýniňiz güýçlimi? Bu synaglara görä, logiki we analitiki pikirlenýän adamlar çep beýnisini has işjeň ulanýarlar, döredijilikli we çeper adamlar sag beýnisini ulanýarlar. Şeýle-de bolsa, bu maglumatlar dogry däl. Adamlaryň beýnisinde iki tarapyň agdyklyk edýändigi barada hiç bir ylmy gözleg subut etmedi. Aslynda, 2013-nji ýylda geçirilen gözlegde ahuta uniwersitetiniň gözlegçileri 1000-den gowrak adamyň beýnisini gözden geçirip, adamlaryň beýniniň agdyklyk etmegi taýdan düýpli tapawudyň ýokdugyny anykladylar. Aslynda, beýniniň işjeňliginiň MRI skanerlerine seredeniňde, beýniniň iki tarapy hem nerw ulgamlarynda we baglanyşyklarynda deňdir. "Sag ýa-da çep beýni" mifi epilepsiýa näsaglary baradaky gözlegleri üçin Nobel baýragyny alan Rojer Sperriniň işinden dörän bolmagy mümkin. Bu gözlegde, iki beýni ýarym şaryny birleşdirýän korpus kallosumy kesmek arkaly epilepsiýa bejerildi.

2. Beýnimiziň diňe 10% -ini ulanýarys.
Ewolýusiýa nukdaýnazaryndan, köplenç ulanylmasa, şeýle uly beýni we köp energiýa sarp etmek gaty kyn pikir bolar. Aslynda, gözlegler beýnimiziň hemmesini diýen ýaly ulanýandygymyzy görkezýär. Beýniniň iň kiçi
meselelerde-de nähili işleýändigi gözlegleriň netijesinde ýüze çykaryldy. Şeýle-de bolsa, beýnimiziň ätiýaçlyklarynyň bardygyny görkezýän subutnamalar bar. Mysal üçin, adamlar beýniniň möhüm böleklerini ýitirip bilerler we beýni henizem kadaly işleýär.


3. Hemmämiziň 'öwreniş stili' bar.
Köp adama okuw usulynyň bardygyny aýtdylar. Käbir adamlaryň dilden, wizual ýa-da diňlemek arkaly maglumat almagy has gowy diýen düşünje adaty bir zat. Aslynda olaryň okuw usullary üçin ylmy subutnamalar bar. Indiana uniwersitetiniň lukmançylyk mekdebinde geçirilen täze gözleg, okuw usullaryna laýyklykda berlen bilimiň beýleki modellerden has üstünlikli däldigini ýüze çykardy. Gözlegçiler Polli Husmann we Waleri OLoughlin okuwçylaryň okuw usullaryna baha berdiler. Okuw stillerine laýyklykda okuw alanlaryň ýylyň ahyrynda geçiriljek ekzamenlerde beýlekilerden has üstünlikli bolmandygy mälim edildi.

4. 40 ýaşa ýeteniňizde beýni aşaklygyna gidýär.
Käbir aň-bilim endikleri ulaldygyça azalýar. Mysal üçin, ýaş çagalar täze dilleri öwrenmäge ökde, sebäbi beýnileri henizem ösýär we aslynda beýni bu döwürde maglumatlary siňdirmek üçin guruldy. Täze gözlegler, garry adamlaryň käbir sözleri ýatda saklamakda kynçylyk çekip biljekdigini ýüze çykardy.

Dilimiň ujundaky ýaly diýilýän bu ýagdaý garrylyk döwründe has köp ýüze çykýar. Şeýle-de bolsa, garramagyň beýni üçin käbir peýdalary bar. Mysal üçin, garry adamlar has gowy söz düzümine eýe bolup, diliň nuanslaryny tapawutlandyrmakda has gowy. Şol bir wagtyň özünde, has gowy häsiýetli kazylar, gapma-garşylygy has gowy çözmegi bilýärler we duýgularyny has aňsat dolandyryp bilýärler. Bularyň hemmesi olara paýhas berýän nuanslar.

5. Erkekler we aýallar başgaça öwrenýärler.
Ylmy journalisturnalist Angela Saini soňky "Kiçijik: Aýallarda ylym nädogry" atly soňky kitabynda onlarça ýyllap dowam eden gözleglerde erkek we aýal beýniniň we stereotipleriň arasyndaky tapawudy öwrenýär. Kitapda erkekleriň we aýallaryň öwrenýän zatlary baradaky köp çaklamalaryň ýalňyşdygy aýan edilýär. Erkekleriň beýnisi has uludyr. Bu bedeniň ululygyna gönüden-göni proporsionaldyr. Köp adamlar muny ewolýusiýa artykmaçlygy hökmünde görýärler. Netijede, erkekleriň we aýallaryň nädip öwrenýändigi barada manyly netijä gelmek üçin ýeterlik maglumat ýok. Neýronlarymyzyň biri-biri bilen arabaglanyşygynda ýa-da erkek we aýal beýnileriniň işleýşinde jyns taýdan tapawut tapylmady.


6. Diňe 5 duýgy bar.
Okuwçylara görmek, eşitmek, tagam, ys we degmek ýaly bäş duýgy hakda mekdepde öwredilýär. Käbir newrolog lukmanlar, duýgy organlarynyň zatlary anyklamak üçin 21 dürli usulda ulanylýandygyny aýdýarlar.
Mysal üçin, degmek aslynda birnäçe dürli duýgynyň utgaşmasydyr. Nociception diýilýän basyş, ýylylyk we agyry duýgusy bar. Düşünmek, bedenimiziň nirededigini we ýagdaýymyzy aňladýar. Bir setir boýunça yzygiderli ýöränimizde, henizem köp duýgulary ulanýarys.


7. Alkogol içmek beýniniň öýjüklerini öldürýär.
Spirtli içgileri köp içmek beýniniň öýjüklerine zeper ýetirip biler diýen adaty bir pikir däl. Şeýle-de bolsa, beýni öýjüklerini öldürmek üçin zerur alkogol mukdary ony içen adamy zäherlär. Şonuň üçin ortaça içginiň beýnisine alkogol täsir etmeýär. Alkogolyň aşa köp bolmagy beýniniň zeperlenmegine sebäp bolup biler. Bu zeper dendritler diýlip atlandyrylýan neýronlaryň ujuna zeper ýetirip biljekdigi sebäpli, yzly-yzyna habar ibermegi kynlaşdyrýar.


8. Beýniniň zeperlenmegi hemişelikdir.
Beýni bedeniňizdäki hemme zady dolandyrýar we aňyňyz şu ýerde ýaşaýar. Şonuň üçin zaýalanmagy gaty möhümdir. Şeýle-de bolsa, beýniniň alan zyýanynyň öwezini dolmak üçin gaty ökde. Gözlegçiler beýnimiziň öýjükleriniň çäklidigine ynanýardylar we beýniniň indi ösüp bilmejekdigi baradaky pikir umumydy. Nowöne indi beýnimiziň birneme "plastmassa" we täze öýjük öndürip biljekdigini bilýäris. Mundan başga-da, zyýan bejerilmese, dürli funksiýalara kömek etmek ýa-da beýniniň beýleki böleklerini çekmek üçin özüni bejerip biler, bu bolsa adamyň ýaşamagyna mümkinçilik döreder.


9. Bizi bagtly etjek we nämäni gynandyrjakdygyny bilýäris.
Hemmämiziň halaýan we näme üçin halamaýandygymyz hakda pikirlerimiz bar. Aslynda, bu ýagdaýa düşenimizde haýsy ssenariýalaryň we tejribeleriň bizi begendirýändigini ýa-da gynandyrýandygyny düşünip bilmeris. Gözlegler, jemgyýetçilik we dynç alyş çäreleriniň bize näderejede begenip biljekdigini görkezdi. Şeýle hem, duşenbe güni irden nähili betbagt zatlaryň bize sebäp boljakdygyny çaklaýarys. Youakyn adam ölse, duýýan hasratyňyzy we umytsyzlygyňyzy öňünden aýdyp bilmersiňiz. Bu proses adamlaryň garaşyşy ýaly gitmez. Galyberse-de, beýnimiz pikir edişimizden has berkdir.


10. Motsarty diňlemek sizi akylly edýär.
1950-nji ýyllarda geçirilen gözlegler, Irwine şäherindäki Kaliforniýa uniwersitetiniň okuwçylarynyň IQ synagyndan ozal 10 minutlyk Motsart sonatasyny diňlän halatynda ballarynyň 8 bal ýokarlanandygyny ýüze çykardy. Bu "Motsart effekti" hökmünde bellidir. Emma şondan bäri gözleg giňden jedelli hasaplandy. Gözlegçiler okuwçylaryň has akylly däldigini, käbir meselelerde has gowudygyny aýdýarlar. Mundan başga-da, başga alymlar bu netijeleri köpeldip bilmediler