Kitaby Google terjimeçiden (orsçadan türkmençä) göçürip geçirdim. Bu bolsa terjime etmäge ýaltandym diýmek bolsa gerek...
Onda näme okaň, Gerodotyň taryhynyň türkmençe terjime edilen kitabyny metbugatlarda tapmadym. Galanynam görübermeli bolar...


Gerodot. Hekaýa. Birinji kitap Clio

Kitap 1

CLIO

1-9 10-19 20-29 30-39 40-49 50-59 60-69 70-79 80-89 90-99 100-109 110-119 120-129 130-139 140-149 150-159 160- 169 170-179 180-189 190-199 200-209 210-219

Halikarnasly Gerodot, geçen wakalaryň wagtyň geçmegi bilen ýatdan çykmazlygy we beýik we geň galdyryjy amallar ýatdan çykmazlygy üçin bu maglumatlary ýygnady we ýazga aldy, Ellinler we wagşylar gizlinlikde galmazlar, esasanam näme üçin biri-biri bilen uruşdylar???

1. Parslaryň arasynda bilimli adamlaryň pikiriçe, ellinliler bilen wagşylar arasyndaky dawa-jenjeli finikiýalylar edipdirler. Soňkusy Gyzyl deňiz diýilýän ýerden biziň deňzimize3 geldi we henizem ýaşaýan ýurdunda mesgen tutdy4. Finikiýalylar derrew uzyn deňiz syýahatyna başladylar. Müsür we Assiriýa harytlaryny köp ýurtlara äkidip, beýleki zatlar bilen birlikde Argosa geldi. Şol döwürde Argos häzirki wagtda Hellas diýlip atlandyrylýan iň möhüm şäherdi. Finikiýalylar ýaňy agzalan Argosa gelenlerinde, harytlaryny satuwa çykardylar. Gelenlerinden soň bäşinji ýa-da altynjy gün, harytlaryň hemmesi diýen ýaly satylanda, patyşanyň gyzy, beýleki aýallaryň arasynda deňiz kenaryna geldi. Onuň ady Io, Inahyň gyzy; ellinliler hem muny atlandyrýarlar. Aýallar gäminiň aňyrsynda durup, iň halanýan harytlaryny satyn aldylar. Finikiýalylar bu alamatdan soň aýallara hüjüm etdiler. Aýallaryň köpüsi gaçdy, ýöne Io-ny birnäçe adam bilen tutmagy başardylar. Finikiýalylar aýallary gämä süýräp, derrew Müsüre gitdiler.

2. Şeýlelik bilen, parslar diýiň, Io Müsürde gutardy. Grekler muny başgaça aýdýarlar. Bu waka duşmançylygyň ilkinji sebäbi boldy. Soň bolsa, käbir ellinleriň (adyny aýdyp bilmeýärler) Finikiýa tekerine gelendiklerini aýdýarlar.
şa gyzy Europaewropany alyp gaçdy. Kretanlar bolmalydy. Munuň bilen diňe finikiýalylary ýalňyşlyklary üçin tölediler. Soňra ellinliler ýene-de wagşylary gynandyrdylar. Gämi gämisinde Kolçisdäki Aia we Pasis derýasynyň agzyna ýetdiler. Ol ýere gelen ähli işlerini tamamlandan soň, ellinliler şa gyzy Medeany alyp gaçypdyrlar. Kolçiýalylaryň şasy soňra Hellasa wekil iberip, alnyp gaçylanlara jerime we gyzynyň yzyna gaýtarylmagyny talap edipdir. Ellinler muňa garamazdan aşakdaky jogaby berdiler: Argive aýal Io-nyň ogurlanmagy üçin özleri jerime almandygy sebäpli, patyşa-da hiç zat bermezdiler.

3. Soňra indiki nesilde bu alnyp gaçylandygyny eşiden Priamyň ogly Aleksandr Hellasdan bir aýal alyp gaçmak isleýändigini aýdýarlar. Ol jezalandyrylmajakdygyna berk ynanýardy, sebäbi ellinliler hiç zat tölemediler. Aleksandr Heleni alyp gaçandan soň, ellinliler ilki Heleni yzyna gaýtarmak we adam alyp gaçmagy üçin jerime talap etmek üçin habarçy ibermek kararyna gelipdirler. Troýanlar Medeany alyp gaçandygy üçin käýinç bilen jogap berdiler. Galyberse-de, ellinlileriň özleri hiç hili jeza bermediler we Medeany yzyna gaýtarmadylar, ýöne indi beýlekilerden jerime talap edýärler.

4. Şu wagta çenli diňe aýallaryň wagtlaýyn alnyp gaçylmagy bolup geçdi. Ondan soňky döwür barada aýdylanda bolsa, şübhesiz, ellinlilerde agyr ýalňyşlyk bar, sebäbi olar wagşylardan Europeewropa has ir Aziýa kampaniýasyna gidipdi. Aýallaryň alnyp gaçylmagy adalatsyz bir zat, ýöne parslaryň pikiriçe, alnyp gaçylan ar almak üçin seresaplylyk bar. Her niçigem bolsa, akyllylar alnyp gaçylan aýallara üns bermeýän adamdyr. Galyberse-de, aýallaryň özleri islemeseler alnyp gaçylmajakdygy düşnüklidir. Parslaryň pikiriçe, Aziýanyň ilaty aýallaryň alnyp gaçylmagyna asla üns bermeýär, ellinler bolsa tersine, Lacedaemon şäherinden bir aýalyň hatyrasyna ullakan goşun ýygnap, soňra Aziýa geçip, ezilipdir. Priamyň güýji. Şol günden bäri parslar ellinleri hemişe duşman hasaplaýarlar. Galyberse-de, parslar Aziýany we ol ýerde ýaşaýan wagşy taýpalary özleri hasaplaýarlar, Europeewropa we Hellas bolsa olar üçin daşary ýurt.

5. Parslar şeýle diýdiler, wakalaryň gidişi boldy we Ilionyň tutulmagy ellinlere duşmançylyk sebäp boldy diýip pikir edýärler. Finikiýalylar tarapyndan Io-nyň alnyp gaçylmagy barada


parslardan tapawutly aýdýarlar, ine şu. .Agny, olaryň sözlerine görä, Io-ny asla Müsüre alyp gitmändirler, sebäbi Argosda eýýäm gäminiň eýesi bilen söýgi gurupdy. Özüni göwreli duýanda, ene-atasynyň öňünde utanç sebäpli, utanjyny gizlemek üçin finikiýalylar bilen meýletin gitdi. Parslar we finikiýalylar şeýle diýýärler. Özüm barada aýtsam, munuň şeýle ýa-da başga bir görnüşde bolandygyny aýtmak islämok. Şeýle-de bolsa, meniň bilşim ýaly greklere garşy söweş başlatan adamyň adyny aýtmak isleýärin9. Soň, hekaýamyň dowamyny dowam etdirip, kiçijik we beýik adam şäherlerini şuňa meňzeş suratlandyraryn. Galyberse-de, bir wagtlar beýik şäherleriň köpüsi indi kiçeldi, meniň döwrümde güýçli bolanlar ozal ähmiýetsizdi. Ynsan bagtynyň üýtgäp biljekdigini bilýändigim üçin, ikisiniňem ykbalyny deň derejede ýatlap geçerin.

6. Kroes, dünýä inen Aliattesiň ogly Lidian 10, Halys derýasynyň bu tarapyndaky halklaryň hojaýynydy (Halis siriýalylar 11 bilen paflagonlylaryň arasynda günortadan demirgazyga akýar we deňze akýar) “Euxine Pontus” diýilýär). Bu Krous, meniň bilşime görä, ellinleriň bir bölegini boýun egdiren wagşylaryň ilkinjisi bolup, ony salgyt tölemäge mejbur edipdir; beýlekiler bilen soýuzdaş şertnamalar baglaşdy, Ionlylary, Aeoliýalylary we Aziýaly Dorianlary 12-ni basyp aldy we Lacedaemonlylar bilen bileleşik baglaşdy. Şeýle-de bolsa, Krousyň hökümdarlygyndan öň ähli ellinler erkin bolupdyr. Galyberse-de, Krozus döwründen ozal Ioniýa ýeten Cimmerian 13-iň çozmagy uzak möhletli basyp alyş däl-de, olja almak üçin ýönekeý reýd boldy.

7. Öň Heraklidleriň öýüne degişli bolan güýç Kroes urugyna geçdi (bu urug Mermnadlar diýilýär) 14. Bu şeýle boldy: Ellinleriň Mirsil diýip atlandyrýan Kandaulus Sardisiň zalymdy. Ol Gerkulyň ogly Alkausyň neslinden. Heraklidiň öýünden Sardisiň ilkinji şasy Niniň ogly Agron, Beliň agtygy, Alkausyň agtygydyr. Mirsiň ogly Kandaulus olaryň soňky patyşasydy. Agrondan ozal bu ýurdy dolandyran patyşalar Atysyň ogly Lidusyň nesilleri bolup, häzirki halkyň (ozal Meons diýilýärdi) Lidian adyny alan Lidian. Olardan, orakeliň çaklamasyna görä, Heraklidler güýç aldy. Ikinjisi Gerkulesden we gyrnak Jardan neslinden bolup, 15, 505 ýyllap 22 adam nesli höküm sürdi we ogly hemişe miras aldy.


kakasyndan Mirsiň ogly Kandawla çenli güýç.

6/704

8. Bu Kandaule aýalyna gaty aşyk bolupdy we aşyk ýaly, dünýäniň iň owadan aýalynyň bardygyna ynanýardy. Janpenalarynyň arasynda Daskiliň ogly Gyges 16 bardy, oňa aýratyn ähmiýet berýärdi. Hut şu Giglere iň möhüm meseleleri ynandyrdy we hatda aýalynyň gözelligini wasp etdi. Şondan kän wagt geçmänkä (Kandawlus üçin erbet netijäniň boljakdygy çak edilipdi), ol şu sözler bilen Gyge ýüzlendi: “Gaýglar, aýalymyň gözelligi hakda aýdanlarymyza ynanmaýarsyňyz (ahyrsoňy adamlar ynanýarlar gulaklary gözlerden az), şonuň üçin ony ýalaňaç görmäge synanyşyň. " Gaýges haýran galmak bilen gaty ses bilen jogap berdi: “Jenap, haýsy sözler hakda gürleşýärsiňiz! Maňa ýalaňaç hojaýyny görmegi buýurýarsyňyzmy? Olaryň iň möhümi: her kim diňe özüne seretsin. Men ähli aýallardan has owadandygyna ynan, ýöne şonda-da soraýaryn: menden däp-dessurlara ters zat talap etme.

9. Gyges, şonuň üçin kynçylyk çekmekden gorkup, patyşanyň teklibini ret etmäge synanyşdy. Kandaulus oňa şu sözler bilen garşy çykdy: “Arkaýyn bol, Gaýges, gorkma: men muny synamak üçin aýtmadym, aýalym saňa-da zyýan bermez. Ilki bilen hemme zady tertibe salaryn ony görendigiňize-de üns bermez. Men sizi ýapyk gapynyň aňyrsynda ýatylýan otagymyzda ýerleşdirerin. Aýalym hem düşegiň üstünde ýatmak üçin meniň yzymdan girer. Girişiň golaýynda aýalyň geýinýän kreslo bar. eşiklerini birin-birin goýar. Soň bolsa oňa arkaýyn haýran galyp bilersiňiz. Eger oturgyçdan düşege gidip, sizi yzyna öwürse, sizi görmezligi üçin gapydan çykmaga synanyşyň. "

10. Soňra Gaýges beýle teklipden gaçyp bilmedi we taýýardygyny aýtdy. Kandaules uklamagyň wagty geldi diýen karara gelende, Gygesiň aýaly derrew gelen ýatylýan otaga alyp gitdi. Gaýges nädip girendigini we eşiklerini çykarandygyna haýran galdy. Aýal oňa ýüz öwüren badyna, Gyges galan zatlardan çykmak üçin synanyşdy. Şeýle-de bolsa

aýal onuň daşary çykanyny az gördi. Bularyň hemmesiniň adamsy tarapyndan gurlandygyna düşünenem bolsa, utanç bilen gygyrmady, tersine, hiç zada üns bermändigini görkezdi, ýöne ýüreginde Kandawlusdan ar almak kararyna geldi. Lidiýalylaryň we beýleki wagşylaryň arasynda erkek ýalaňaç görünse-de, bu uly masgaraçylyk hasaplanýar.

11. Hiç zat bolmadyk ýaly, aýal şu ​​wagta çenli dymdy. Emma gün gelenden soň, iň wepaly hyzmatkärlerine taýyn bolmagy we Gygesiň ýanyna jaň etmegini buýurdy. Şeýle-de bolsa, Gaýges bu waka barada hiç zat bilmeýändigine ynam bilen jaň etdi, sebäbi geçmişde şa aýal haçan jaň eden bolsa, gelýärdi. Gyges onuň öňünde peýda bolanda, aýal oňa şu sözler bilen ýüzlendi: “Gyges, indi seniň öňüňde iki ýol bar; haýsy ýoldan gitjekdigiňi saýlaýaryn. Sen wepaly dost hökmünde ölersiň; Kandawlus, size laýyk däl zady başga bir wagt görmez. Şonuň üçin biriňiz ölmeli: ýa-da sizi bu herekete synanyşan ýa-da ýalaňaçlygymy biabraý eden adam. " Sözlerinden haýran galan Gyges ilki näme jogap berjegini bilenokdy, soň bolsa şa aýalyna beýle aýylganç saýlamaga mejbur etmezligi üçin doga edip başlady. Giges ony ynandyryp bilmedi. Soňra hojaýyny öldürmek ýa-da jellatlaryň eline düşmek saýlawyň gutulgysyzdygyny görüp, özi üçin durmuşy saýlady we aşakdaky sorag bilen şa aýalyna ýüzlendi: “Sen meni öldürmäge mejbur edýändigiň üçin ussat meniň islegime garşy, soň nädip gutarmalydygyny aýdyň? " Şa aýal oňa şeýle jogap berdi: "Oňa ýalaňaç görkezen ýerine hüjüm ederis, ukusynda öldürersiň".

12. Bu mekir meýilnama barada bilelikde oýlanandan soň, Gyges, gijäniň başlamagy bilen aýalyň yzyndan ýatylýan otaga girdi (ahyrsoňy, Gaýgy goýbermedi; çykyşy kesildi, ýa özi ölmeli ýa-da ölmeli boldy Kandawly öldürmek). Soňra şa aýal oňa hanjar berdi we şol gapynyň aňyrsynda gizledi. Kandaules uklap galanda, Gyges ony ogurlady we pyçaklap, aýalyny we patyşalygyny eýeledi. Muny şol döwürde iambik trimetrinde ýaşan Parosly Arhilokus hem aýdýar.

13. Şeýdip, Gaýges patyşalygy eýeledi we Delfik oracle bu tagta bolan hukugyny tassyklady. Lidiýalylar, Kandal öldürilenden soň, gahar-gazap bilen ýarag alypdyrlar, ýöne Gigesiň tarapdarlary, beýleki lidiýalylar bilen Gygesiň öz patyşasy boljakdygy bilen ylalaşýarlar, eger diňe oracle ony tanasa. Oracle boýun aldy we şeýlelik bilen Gyges patyşa boldy. Şeýle-de bolsa, Pifiýa şu sözleri goşdy: Geraklidler Gaýgyň bäşinji neslinde jeza alar. Şeýle-de bolsa, Lidiýalylar we olaryň patyşasy bu söz ýerine ýetirilýänçä asla ähmiýet bermediler.

14. Şeýdip, Mermnadlar Geraklidlerden alan şa güýjüni ele aldylar. Gaýg, tagta çykandan soň Delfä ep-esli başlangyç sowgat iberdi (kümüş zatlaryň köpüsini Delfä bagyşlady) 18. Kümüşden başga-da, köp sanly altyn bagyşlady; bellemeli zatlaryň arasynda 30 zehin agramy bolan 6 sany altyn krater bar. Korintoslylaryň hazynasynda. Aslynda bu Korintoslylaryň hazynasy däl-de, Estionyň ogly Kipselus. Bu Gyges, meniň bilşime görä Delfä sowgat beren wagşylaryň ilkinjisi (Frigiýanyň şasy Gordiasyň ogly Midas 19-dan soň). Galyberse-de, Midas höküm çykaran oturýan sowgatlaryny, ýagny şa tagtyny hem getirdi. Bu ajaýyp tagt Giges kraterleri bilen bir ýerde dur. Gyges tarapyndan bagyşlanan bu altyn-kümüş gaplar, delfiýalylar inisiatoryň adyndan soň Gigades diýip atlandyrýarlar. Gaýges goşulandan soň, Miletus we Smyrna ýöriş edip, Kolofon şäherini basyp aldy. Şeýle-de bolsa, 38 ýyllyk hökümdarlyk eden döwründe Gyges 20 hiç hili gowy zat etmedi we eýýäm ol hakda köp zat aýdanymyzdan soň, indi onuň nesillerine geçip bileris.

15. Gygesiň özünden soň höküm süren ogly Ardisi ýatlap geçerin. Ardis Prieni basyp aldy we Miletusa garşy söweşe gitdi. Sardisde hökümdarlyk eden döwründe çarwa skifler tarapyndan adaty ýaşaýyş ýerlerinden kowulan 22 kim, 23 adam Aziýa aralaşyp, Sardini basyp aldy (akropoldan başga).

16. Ardisiň 49 ýyllyk hökümdarlygyndan soň tagt mirasdan geçdi.

12 ýyl höküm süren ogly Sadyatt. Sadiatt Aliattesiň ýerine geçdi. Soňkusy Cyaxares (Denokyň agtygy) we midiýalylar bilen söweşe başlady. Soňra kimmerleri Aziýadan kowdy, Kolofonyň koloniýasy bolan Smyrnany basyp aldy we Klazomene garşy söweşe gitdi. Klazomen-den isleýşi ýaly däl-de, uly zyýan bilen gaýdyp gelmeli boldy. 9/704

17. Patyşalygynyň beýleki amallaryndan iň bellemäge mynasyp zatlar. Kakasy tarapyndan başlanan söweşi dowam etdirip, milisiýalylar bilen söweşdi. Kampaniýa başlap, Miletusyň gabawy wagtynda aşakdaky ýaly hereket etdi. Ekin meýdanlarynda çörek bişýän wagty Miletusa garşy goşun bilen kampaniýa başlady. Fleýta, pektid24 we erkek we aýal tüýdükleriň sesine gitdi. Mileziýalylaryň ýurduna gelip, meýdanlardaky jaýlary ýykmady we ýakmady, gapylary açmady, ýöne olary saklamady. Diňe agaçlary kesip, ekin meýdanlaryndaky däneleri ýok etdi, soň bolsa öýüne dolandy. Şäheri gabamak peýdasyzdy, sebäbi deňizde milisiýalylar agdyklyk edýärdi. Lidiýa şasy jaýlary ýykmady, onda ýaşaýan milisiýalylar ýene-de ekin ekip, ekin meýdanlaryny ekip bilerler we indiki reýd wagtynda ýene-de olary weýran edip biler.

18. Şeýdip, Lidiýa patyşasy on bir ýyl yzly-yzyna söweşdi. Bu ýyllarda milisiýalylar iki gezek uly ýeňlişe sezewar boldular: Limeneýdäki we Maander jülgesinde. Bu on bir ýylyň altysy henizem şol döwürde milisiýalylar bilen söweşen Ardisiň ogly Sadyattyň Lidiýalylara hökümdarlyk döwrüne degişlidir (ahyrsoňy söweşi Sadyatt başlady). Soňky bäş ýylyň dowamynda Sadiattsyň ogly Aliattes söweş alyp bardy, ýokarda belläp geçişim ýaly, kakasyndan alanyny yhlas bilen dowam etdirdi. Bu söweşde Miýonlylara ýekeje Ion şäheri kömek etmedi, muňa jogap hökmünde kömek eden käbir Çiosdan başga. Ozal milisliler hyoslar bilen bilelikde Eritreýlere garşy söweş alyp barýardylar.

19 Urşuň on ikinji ýylynda, Lidiýalylaryň goşuny meýdanlary ýene ýakanda, bu boldy. Ekin meýdanlary ýanan badyna, ýel tarapyndan alnan ot Assesiýa 25 lakamly Afiny ybadathanasyna ýaýrady. Ot alawlap, ybadathana ýandy. Ilki bilen Lidiýalylar bu çärä ähmiýet bermediler. Byazan Goşun Sardise gaýdyp gelende, Aliattes keselledi. Şol bir wagtyň özünde kesel çekildi we patyşa Delfä ilçi iberdi, kimdir biri oňa maslahat berdi ýa-da özi kesel hakda oracle sorag bermek kararyna geldi. Ilçiler Delfide gelenlerinden soň, Pifiýa milisiýalylaryň ýurdundaky Eşekleriň golaýyndaky Afiny ýakylan ybadathanasyny dikeldýänçä, Hudaýyň olara jadygöýlik bermejekdigini aýtdy.

20. Delfide şeýle hekaýany özüm eşitdim. Miletliler ýene bir zady goşýarlar. Miletiň şol wagtky zalym Trasybulusyň ýakyn dosty Kypselusyň ogly Periander Alyattesiň beren sözlerinden habar aldy. Çärelerini öňünden görmegi üçin orakel hakda habar iberip, Trasybula habarçy iberdi. Milisliler şeýle diýýärler

21. Emma Alyattes, Mileziýalylaryň Pifiýanyň jogabyny alandygyny, ybadathanany täzeden gurýança Trasibulus we Mileziýalylar bilen ýaraşyk baglaşmak üçin derrew Miletusa bir habarçy iberendigini aýdýar. Şeýlelik bilen, şa habarçysy Miletusa geldi. Hemme zat barada öňünden habarly we Alyattesiň niýetini bilýän Trasybulus şeýle hile döretdi. Şäherdäki çörekleriň hemmesine (öz raýatlaryna we aýry-aýry raýatlaryna) bazar meýdançasyna eltilmegini buýurdy we milisiýalylara bu alamatdaky aýdymlar bilen gyzykly toýlara başlamagy buýurdy.

22. Bu Trasybulus şeýle bir buýruk berdi welin, Sardisden gelen habarçy meýdançada üýşen ägirt uly çörekleri we öz islegleri üçin ýaşaýan adamlary Aliattese habar berdi. Hakykatdanam şeýle boldy. Habarçy bularyň hemmesini gördi we Lidiýa şasy Trasybulusyň tabşyrygyny geçirip, Sardise gaýdyp geldi. Öwrenişim ýaly, parahatçylyk başga sebäplere görä däl-de, diňe habary sebäpli edildi. Galyberse-de, Aliattes Miletusda güýçli açlygyň bardygyny we halys adamlaryň betbagtlygyň çägine ýetendigine bil baglady. Indi habarçy Miletusdan gaýdyp gelende, garaşyşyna ters gelýän habary eşitdi. Ondan soň parahatçylyk baglaşyldy we şoňa laýyklykda birek-birege dostluk we ýaranlyk guruldy. Aliattes Afiny iki ybadathanasynyň ýerine Eşeklerde guruldy we keselinden bejerildi. Midiýalylara we Trasibula garşy söweşde Alyattes bilenem şeýle boldy.


(Dowamy bar)