Durmuşda gündeki ulanýan enjamlarymyzyň biri-de sagaldyr. Daşyndan göräýmäge, sadaja bolup görünse-de, onuň işleýşi we döreýşi täsindir.
Günüň dogup ýaşmagy, ýüregiň urmagy, pasyllaryň çalyşmagy...bularyň arasynda näme umumylyk barka? Bu ýönekeý, olaryň döreýiş hereketi yzgiderli. Ýagny şol bir hereket belli bir wagtda gaýtalanyp durýandyr. Irki döwürlerden adamlar gündiz bilen gijäniň çalşyşyny, Gün bilen Aýyň hereketini yzarlap, oňa içgin üns berip, ýyly aýlara bölüpdirler. Aýlary günlere, günleri bolsa wagtyň kiçi bölejiklerine-sagatlara bölüpdirler.
Emma wagty nädip hasaplamaly?
Munuň üçin adamlaryň aňlarynyň kämilleşmegi netijesinde, olar sagat gurallaryny döredip başlapdyrlar.
Ilkinji wagt hasaplama guraly gün sagady bolupdyr. Onuň ýasalyş usuly örän ýönekeý bolupdyr:giň we tekiz meýdançada gazyk dikipdirler. Şol gazygyň daşyndan bolsa häzirki zaman sagatlarynyňky ýaly siferblat görnüşli çyzyklar çyzypdyrlar. Emma,bu sagat adamlara mydama hyzmat edip bilmändir. Günüň kömegi bilen işleýän gün sagady ýagyşdyr ýagmyrly günlerde ähmiýetini gaçyrypdyr.Soňra suw sagadyny oýlap tapypdyrlar. Içi suwly bir gapdan wagt görkezýän çyzyklar çyzylan başga bir gaba suw damja arkaly guýulýar. Bular ýaly sagatlar gije-gündiz işläp, kesgitli wagty görkezipdir.
Köpimize mälim bolan gumsagatlar bolsa biziň häzirki günlerimize çenli gelip ýetipdir. Bu sagatlaryň daşy aýna görnüşinde bolup, bir böleginden başga bir bölegine çägäniň guýulmagy netijesinde işleýär.
Mehaniki sagatlar baradaky ilkinji maglumatlary alymlar wizantiýalylaryň golýazmalarynda tapypdyrlar. Olar 578-nji ýyla degişli bolup durýar. Ilkinji mehaniki sagatlaryň diňe sagat dili bar eken.
1404-nji ýylda Russiýada ilkinji gezek Kremlde minara (diň) sagadyny gurupdyrlar. Şondan soň başga-da birnäçe ýurtlarda minara sagatlary gurlupdyr.
Şondan, takmynan 100 ýyl soň Ýewropada ilkinji jübi sagatlaryny oýlap tapýarlar. Ýaňy ýakyn döwürlere çenli sagadyň esasy bölegi onuň dili hasaplanýardy. Emma wagtyň geçmegi bilen tok sagatlary peýda bolýar. Sagat-örän kesgitli we inçe mehanizm bolup hyzmat edýär. " Sagat ýaly işlemek dogry işlemekdir" diýlip aýdylmagy hem hut şonuň üçindir.



Gülbahar Atdaýewa.