Asmanlaryň hemmesi bir togalak (şar) ýalydyr. Olaryň her birini iki sany parallel üst gurşap alýar. Her bir asmanyň merkezi älemiň älemiň merkezidir. Her älemiň ýokarky üsti şol älemiň ahyrydyr. Onuň aňyrsyndan hiç bir zat galtaşmaýar. Onuň pesdäki üsti onuň gerşi bilen galtaşýar.
Asman dokuz sany togalak maddy gatlaga bölünýär. Ol gatlaklaryň her biri biri-biri bilen galtaşýan. Olaryň pesdäki gatlaklarynyň her biriniň üsti başga togalaklaryň beýikdäki gatlaklarynyň tertip boýunça üstüdir. Pesdäki togalaklar pes derejeli äleme degişlidir. Olara Aý togalagy, Utarud /Merkuriý/ togalagy, Zöhre togalagy, Gün togalagy, Myrryh togalagy, Müşteri /Ýupiter/ togalagy, Zuhal /Saturn/ togalagy, durnukly ýyldyzlar togalagy girýär. Olaryň her biri gündogardan günbatara tarap aýlanýar.
''Uly asman'' diýlip atlandyrylýan asman we asmanlaryň asmany ýyldyzsyzdyr. Eger ýyldyzly bolsady, onda olaryň perdelenen, ýaşryn bolmaýar. Biz togalaklardaky beýle tertibi bilýäris. Çünki, käbir togalaklar beýleki bir togalaklaryň öňüni tutýar. Aý alty sany ýyldyzyň /Utarud, Zöhre, Myrryh, Zuhal, Müşteri, Çyn göz öňünde tutulýar/ we öz ýolundaky togalaklar aşakdaky togalaklaryň öňüni tutýar. Ýöne Günüň öňüniň tutulmagy şübhelidir. Çünki Günüň öňüniň Aýdan başga ýyldyzlar tarapyndan tutulandygy heniz bilinmeýär. Gadymy alymlar ýokary derejeli ýyldyzlaryň - Zuhalyň (Saturn), Müşteriniň, Myrryhyň we pes derejeli ýyldyzlaryň - Zöhräniň, Utarudyň /Merkiriniň/ Aý tarapyndan tutulan ýagdaýyny görendiklerini belleýärler. Olar beýle ýagdaýy düzülen monjuga meňzedýärler. Olar bu düzümde ýokary derejeli ýyldyzlary Günden tutuş aralygyň altydan bir /360°-yň altydan bir ülüşi, 60°, geksonal aspekt/ dörtden bir /360°-yň dörtden bir ülüşi, 90°, kwadratura/ we üçden bir /360°-yň üçden bir ülüşi, 120°, trigional aspekt/ aralygynda ýerleşýändigini nygtaýarlar. Olar Zöhräniň we Utarudyň Günden belli çäkden uzak, ýagny altydan bir aralykdan uzak daşlaşmaýandygyny görüpdirler. Bu garaýşy ''Şypa'' atly kitabyň ýazary /Abu Aly Ibn Sina/ ýyldyzşynaslyk baradaky kitaplarynda birnäçe ýerde berýär. Ine, biziň asmanlaryň umumy görnüşlere bölünişlere bölünişi barada aýtmak islän zatlarymyz şulardan ybaratdyr.

Şemseddin Merwezi

''ÝYLDYZLAR KITABY''

Terjime eden: Atamyrat Saryýew