Magtymguly Pyragynyň käbir syrly setirleriniň açyklamalary

Magtymguly Pyragy ýazan syrly setirleriniň magnysyny çözmekligi öz ildeşlerine goýup gidipdir. Biz "Her kim bilenini okar" diýişi ýaly Pyragynyň jöwher pähiminden ugur alyp, başardygymyzdan bu möhüm meselä girişip, şeýle düşündiriş bermekçi. Elbetde, bu syrly setirleriň kyssa rowaýatlaryň üsti bilen düşündirilişi bolmagy mümkin, emme häzirlikçe şular bilen çäklenmeli bolundy. Galyberse-de, bu berilen düşündirişler we rowaýatlar Magtymgulynyň göz öňüne tutan pikirini ödäp bilmezligi hem ahmaldyr.

"Habar ber, soraýyn genji-hazyna,
Pakyrdamy, baýdadygy bilinmez."

Iman, ynanç, adamkärçilik, halalhorlyk, päklik, genji-hazyna bolup biler. Olar bolsa pakyrlyga ýa baýlyga degişli däl.

"Ne kirişdir bent bolupdyr kemana,
Kaý gün goparmyşyn ahyrzamana."

"Kiriş" Ysrafylyň sury bolmagy mümkin. Ahyrzamanyň haýsy gün gopjagyny diňe ýaradan Allah tagaladan gaýry adam bilip bilmez. Mysal üçin:

"Bir sagatda gopar ahyrzamana,
Eger geler bolsa gahry dilberiň."

- diýmegi hem ýokarda aýdylana güwä geçýär.

"Atasy kyrkynda, ogly ýüz ýaşly,
Toýdadygy, ýasdadygy bilinmez."

Rowaýatlara görä bir gün Uzeýir pygamber çölden eşegine ýük ýükläp gelşine onuň kellesinde şeýle pikir döreýär "Hudaý tagala ölen adamlaryň dargap giden süňkleri gaýtadan ýygnap, olary nähili direltjekkä?" diýip, şübhe gidýär. Emma onuň bu pikiri Hudaý tagala aýan bolýar, Hudaý tagala Uzeýir pygambere (adamlary) nähili direltýänini görkezmek üçin onuň janyny alýar. Ýüz ýyldan soň ýene gaýtadan Uzeýir pygambere jan berip, onuň öňünde süňkleri dargap giden eşegini direldýär. Uzeýir pygamber bu wakadan soň, toba edip, eşegine ýük ýükläp öýüne garşy ugraýar. Rowaýatlara görä Uzeýir ölen wagtynda kyrk ýaşynda, ogly hem bir ýaşynda eken. Uzeýir direlen wagty ogly ýüz ýaşapdyr.

"Dört kapyr hudaýlyk dawasyn etdi,
Sakar atly jaýa saldy, bu dünýä."

Pyrgun, Şetdat, Nemrud we Hamandan - goşguda agzalýan dört kapyr bolmaly.

"Hiç aňmaýan zir-u zeber,
Ger tapsa, jismimden eser,
Biden, elipden bihabar,
Bäş demde bir Kuran çykar."

Hudaý tagala öwlüýälere daş ýoly ýakyn edişi ýaly, enbiýalara hem köp sözi az wagtda okap geçmeklige mümkinçilik berýär. Hezreti Muhammet Pygamberiň elipbiýden habarsyz bolsa-da, Hudaý tagalanyň gudraty bilen oňa okamaklyk bagş edilýär.

"Darganyň şährinde gökden ses geler,
Ol bir şeýle sesdir eşiden öler."

Jebraýyl aleýhyssalamyň sesi bolmaly. Hudaý tagala azyp, ýoldan çykan her bir şäher halkyny Jebraýyl aleýhyssalama: "Heläk et" diýip höküm etse, Jebraýyl aleýhyssalamyň sesini eşiden jandar galman ölýär, ýaşalýan jaýlar kül-peýkun bolýar.

"Ne mahlukdyr, ne erkekdir, ne dişi,
Bir gözi akdyr, bir gözi çaşy,
Reňki hem aladyr, on iki başy,
Ýer-u gögi birden ýuwdup duradyr."

"Ne erkekdir, ne dişi" diýende dişi-zanan, "Bir gözi ak, bir gözi çaşy" gije-gündiz, "Reňki hem aladyr, onn iki başy" dört pasyl, on iki aý, "Ýer-u gögi ýuwdup duran" hem ýyldyr.

"Bilermi sen haýsy derýa içinde,
Adamzat jigerli ýatan hut nedir?"

Gulzum derýasynda Ýunus pygamberi ýuwdan balyk.

"Magtymguly haýran her ýana bakar,
Bu ne gudrat işdir, suwdan ot çykar,
Ýagşy oguldan rahmet arygy akar,
Lagnetkerde ogul dogdy-dogmady."

Musa aleýhyssalam kyssasyndan. Musa aleýhyssamlam Şygyp pygamberden rugsat alyp, maşgalasy bilen enesiniň zyýaratyna barşyna garaňka galyp, ýoldan azaşyp, näderini bilmän durýar. Oňa uzakdan bir ot görünýär. Ol şol oda tarap ugraýar. Ol oda ýakynlaşdygyça ot güýjeýär, ýakyn baryp görse, suwy damyp duran göm-gök agaçdan ot çykyp dur. Ol ot däl-de "nur" bolmagy hem mümkin. Musa aleýhyssalam şeýle bir gök agajyň ot bolup ýanyp duranyny görüp, alym Pyragyda haýran galyp we "Ykbal bolmady" diýýän gazalynda şol agaja ýüzlenýär.
"Ýagşy oguldan rahmet arygy akar" diýip hem Musa aleýhyssalam göz öňüne tutulýar. "Lagnatkerde ogul" Pyrgun bolmaly.



Orazpolat EKÄÝEW