Jemiläniň kakasy sülçi Soltanowyň girip gelýänini görse-de, oňa bir bada baş galdyrmady. Sülçi Soltanow özi onuň ýanyna baryp, iki elini uzadyp görüşdi:

—Salawmaleýkim!

—Gurgunçylykmy, inim?—diýip, Jemiläniň kakasy sülçiniň salamyny agras aldy.—Iş-güýç bilen arma-da!

Özi bilen gürleşen bolsa-da, gyzyň kakasynyň özüni halamaýanyny, özüne gaharynyň gelýänini sülçi Soltanow aňdy. Şeýle-de bolsa, syr bermediksirän boldy.

—Bar boluň—diýip, ol gojanyň gepini ugrukdyrdy.—Dynç alýaňyzmy?

—Aý hawa. Otyryn şu ýerde...—Jemiläniň kakasy agras gepledi. —Başga näme edeli. Pensä çykyldy...Biziňki näme, indi şo-ol ölümiňe garaşyp oturmakdyr-da...

—Ölümi ýatlamasaňyz-laň, atam—diýip, sülçi Soltanow goja göwünlik berdi. Onuň gapdalynda çommalyp oturdy.—Siz entäk, tüweleme, daýaw görünýäňiz-ä.—Sülçi Soltanow goja «atam» diýip durmagy birhili görüp, adyny sorady. —Adyňyz näme siziň, atam?

—Dawut—diýip, öý eýesi şol bir agraslygy bilen gepledi. Soňam gepini ýene öňki gürrüňe syrykdyrdy.—Ölümem indi ýatlabermeli... Ýedi çaga dünýä indi. Şolardan galany-da ýeke gyzdy... Ony-da siz gazamada ugratjak bolsaňyz. Näzik ikimize bu dünede ölümden başga näme galýar?

Şeý diýip, Dawut aga çaý demläp, başagaý bolup ýören aýalyna tarap nazar aýlap goýberdi.

—Daşymyzdan dik görünýän bolsagam, ol gyz sebäpli, iki ýyl bäri içimiz çüýredi...

Gojanyň başyna düşen hasratlaryň çökderligini sülçi Soltanow duýdy.

—Gazamada entek ugradyljak bolup duran adam ýok, Dawut aga, gam çekme sen—diýip, sülçi Soltanow ýaşulyny rahatlandyrmaga synanyşdy.—Hany, entäk ikimiz bir gowy gürleşeli, belki, gyzyňyzyň hiç hili günäsi ýokdur...

Sülçi Soltanowyň soňky sözlerine Dawut aga özüçe düşündi. Gyzynyň boşaýmak umydynyň baryny duýanda onuň ýüzi ýagtyldy:

—Ikimiz aýdyşyňdanam beter gowy gürleşeris, inim. Ýöne sen şol gürrüňiň nyrhyny aýdaý, çekinme-de!

Ýaşulynyň öz sözüne ters düşünenini aňan sülçi Soltanow ýylgyrdy:

—Be-eý, Dawut aga, sülçi geplese, nyrhyň gürrüňini edýändir öýdüp, baryňyz endik edäýipsiňiz-ow! Men-ä hiç wagt nyrh hakda pikir edip göremok. Men bolan wakalaryň sebäbini has anyk biljek bolalyň diýjek bolýan.

—Wah, inim, sebäbini anyklasak, anyklar ýöreris welin, ýöne sen näme alsaň, al-da şol gyzy bir boşat. Gowy däl-ä, boýy ýeten gyz maşgala...ol ýerlerde...

—Ol ýerde başga-da gelin-gyz ýetik—diýip, sülçi Soltanow gojany köşeşdirmek üçin aýtdy.

Dawut aga sülçiniň sözüni böldi:

—Wah, gelin-gyzam ýetik bolsa, ýetikdir welin, biziň gyzymyz adam ynjytjak maşgala däl-ä. Görmediňmi, ol nähili çepiksije!

—Biz entek bar zady anyklamaly. Dawut aga, günäsi bolmasa, gyzyňyz goýberiler—diýip, sülçi Soltanow çyny bilen aýtdy.—Zady alada etmäň siz. Onuň çepiksijeligi hem-de ýuwaşlygy bilen bar zady çözüp bolmaz. «Ere bakardan ýer gorkar...» diýen nakylam-a bardyr...

Sülçi Soltanowyň bu sözlerine Dawut aga hiç hili jogap bermedi. Diňe uludan dem alyp oňdy.

—Hany, geliň, bärde, çaý başynda gepleşäýiň—diýip, Dawut aganyň aýaly Näzik daýza gygyrdy.

Dawut aga ýerinden galyp, sesini çykarman, aýalyna tarap ugrady. Sülçi Soltanow hem onuň yzyna düşdi. Ikisi hem düşege geçdi.

—Balam, näçe çagaň bar?—diýip, Näzik daýza sülçi Soltanowdan sorady.

Sülçi Soltanow belli bir sany aýtmady:

—Bar öz-ä, dört-bäş dagy...

Näzik daýza aglamjyrady:

—Dört-bäş diýýäň sen. Hudaýym bolawersin. Ömürleri uzak bolsun. Döwletli bolsun. Ýöne sen maňa bir zady aýt, şol dört-bäş çagaň biri wagtynda öe gelmese, ýüregiňiz nähili bolýa, hä? Perzent aýralygyna çydar ýalymy, heý? Men bolsam, ene. Onda-da alty çagany ýere duwlap, ýekejesi üçin ýaşap oturan ene. Ol ýekämäm elimden gitse, men näme edeýin?

Şeý diýip, Näzik daýza möňňürip aglady:

—Goýberäý-dä balamy!

—Ol sebäpli üç adam ölensoň, men ony nämä esasalanyp goýbereýin!—diýip, sülçi Soltanow janykdy. —Men size düşünýän, Näzik daýza, size ýüregimem awaýa. Ýöne sizem pikir edip görüň. Ol ýogalan ýigitleriň ejelerem siziň kimin aglaşyp otyr.

—Onyňam şeýle, hanym—diýdi-de, Näzik daýza agysyny goýup, ýüz-gözüni süpürdi. Soňam uludan dem aldy.—Biz-ä nä alaç etjegimizi bilýän däldiris. Şol gyz sebäpli, ömür ýaşap oturan obamyzdan göçmeli bolduk. Soňky gudalaram halys azar berip duransoňlar, şäherden alan jaýymyzam şu hütdüge çalyşmaly bolduk. Indem bilmedik biz-ä näme etjegimizi.

—Gyzyňyzyň öň halaşan adamy barmydy?—diýip, sülçi Soltanow sorady.

—Men-ä ömrüme çopan bolup geçen adam, ejesi bilmese—diýip, Dawut aga aýalynyň ýüzüne seretdi.

—Men bilemok şoň oglan bilen halaşyp ýörenini—diýip, Näzik daýza pessaý gepledi. Ýöne ol sözüni gutararyna mähetdel, Dawut aga gaharyna sandyr-sandyr edip, sag eliniň ýumrugy bilen ýere ýelmäp goýberdi. Soňam:

—Sen bilmersiň hiç zady!—diýip, aýalynyň üstüne düwledi.—Hana, birinji gudaň ogly bilen halaşan eken-ä!

—Halaşsa halaşypdyr, bardy-da şoňa—diýip, Näzik daýza günäsini ýuwmarlamaga çalyşdy.—Men-ä gyzymyň o neresse bilenem duşup ýa gürleşip ýörenini görmändim.

Dawut aga ýene gaharlandy:

—Görmersiň sen. Şu zatlaň şeýle bolanam seň hiç zat görmeýänligiňden.

Näzik daýza ýüzüni sallady:

—Men pahyr günäkärdirin-le bar zatda. Gyz görgüli uzak gün-ä meniň ýanymda. Gije-de näme, ýatýa-da her kim. Men uklamsoň ogryn gidýän bolsa, biljeg-ä däl, biriniň ýanyna!

Sülçi Soltanow är-aýalyň dawasyny üzmek niýeti bilen ýene Dawut aga ýüzlendi:

—Dawut aga, biziň işgärimiz Şirmyradyň ölümi bilen baglanyşykly, heý, bilýän zadyňyz barmy? Gyzyňyz bilen ikisiniň arasynda näme dawa ýüze çykandyr öýdýäňiz? Gyzyňyz meselesinde, heý, pikir edýän zadyňyz barmy?

—Gyzym meselede men näme aýdaýyn! Häzir-ä meniň ýagdaýym kellesine taýak degeniňki ýaly. Siziň işgäriňiz Şirmyradyň ölümi bilen baglanyşykly aýtsam bolsa... Men ikinji gudaň ogly ýogalansoň, gyzymy gaýdyp hiç kime durmuşa çykarmajakdygyma ant içdim. Ýöne siziň işgäriňiz Şirmyrat maňa ol lebzimi ýuwutdurdy. Ol meniň gyzymy gazamatdan alyp galdy. Şonuň üçin men oňa gyzyma öýlenmäge rugsat berdim. Ýöne toý-tomgy etmedik, diňe molla çagyrdyp, nika gyýdyrdyk-da, oňduk.

—Onsoň, şol gije, ýagny Şirmyradyň gyzyňyza öýlenen gijesi başga zat duýmadyňyzmy? —diýip, sülçi Soltanow sorady.

—Duýdum—diýip, Dawut aga uludan demini aldy.—Jemile jan zähräni ýaryp barýan gykylyk bilen çirkin gygyrdy. Yz ýanyndanam wagşyldap, äpişge döwüldi. Biz aýalym ikimiz ylgap gapyny kakyp ugradyk. «Jemile, näme boldy?» diýip gygyryşdyk. Gapy açylmady. Soň biz gapyny döwüp, içerik girdik. Şol wagt siziň Şirmyradyňyz eýýäm dilini sallap, göm-gök bolup ýatyrdy. Jemile bolsa, çaşan eken. Ýüzüne suw sepip, ony özüne getirdik.

Dawut aga ýene uludan dem aldy.

—Şol bir zat gaýtalanýar—diýip, sülçi Soltanow özbaşyna pyşyrdady.—Öňki oglanlaram şeýle ýagdaýda ölüpdir...

Dawut aga ony makullady:

—Hawa...

—Gyzymyň özem dili tutulan dek, hiç zat aýdyp bilenok. Şuň yzyna banditler düşýän bolmaly—diýip, Näzik daýza ýene aglamjyrady.

—Gelen-giden görmediňizmi?—diýip, sülçi Soltanow Dawut agadan sorady.

Dawut aga kelebiň ujuny öz töwereklerinden gözläp boljakdygyna ynam döredip goýberdi:

—Men düňküldi eşitdim, hemem siziň Şirmyradyňyzyň sapançasynyň sesini.

Bu habara sülçi Soltanow ziňkildäp gitdi, soňam dyzyna daýandy:

—Şirmyrat ok atdymy?

—Hawa—diýip, Dawut aga baş atdy.

—Men hiç zat eşitmedim-le?—diýip, Näzik daýza adamsynyň ýüzüne nazar salyp, geň galdy.—Näme üçin ony maňa öň aýtmadyň?

—Sen gulagyň düýbünde top atylanda duýjakmy!—diýip, Dawut aga aýalyna azgyryldy.

—Diýmek, bu ýerde yzarlamaga zat bar—diýip, sülçi Soltanow özbaşyna gepledi. Soňam Dawut aga ýüzlendi:

—Seň gyzyň yzyna ymyklyja düşmelimikä diýýän, Dawut aga.

—Düş-düş—diýip, Dawut aga durmuşdan bizar bolanyň edehädi bilen ellerini biparh silkip goýberdi.—Gyzymy yzarla, öýümi yzarla, näme etseň, şony et, ýöne bu bolgusyzlyklary kimiň edýänini bilseň bolýa, ogul! Men saňa rugsat berýän. Ine, gelip, ýaşamaly bolar öýtseňem, iki otag bar. Ikisem seňki şonuň. Biz aýalym bilen gyşa çenli daşarda-da gün göreris.

—Häzir içerini barlap bolarmy?—diýip, sülçi Soltanow Dawut agadan rugsat sorady. —Şirmyradyň atan okunyň yzy ýokmuka?

—Bar —diýip, Dawut aga ýene sülçini geň galdyrdy. Ol öe girmek üçin ýerinden galdy. —Ýör, görseň öýi.

Öýüň içi daşyndan gören ýaly däldi. Arassady. Polly-potoloklydy. Diwarlara owadan gyzyl gülli kagyzlar ýelmengidi. Daşky jaýda diňe keçe hem köne kilim ýazylgydy. Içki jaýyň diwarynyň töründe süem barmak sygar ýaly deşik bardy.

—Ine, okuň giden ýeri—diýip, Dawut aga deşige barmagyny sokdy. Sülçi Soltanow hem deşigi elläp, barmagyny sokup gördi. Soňam içerä nazar aýlady. Јpişgede akja tutular bardy. Ýerde haly, gapdalda iki adamlyk agaç krowat bardy. Krowatyň üstüne akja prostyn ýapylgydy. Törde, ok degen ýeriň gapdalynda ýüzi aýnaly şifoner, üstüne birküç sany ýorgan-düşek, ýassyk galdyrylan gara reňkli sandyk bardy. Başga zat ýokdy.

—Bu agaç krowaty Şirmyrat aldy—diýip, Dawut aga ara düşen ümsümligi bozdy.

—Hymm...—etdi-de, sülçi Soltanow başga zat diýmedi.

Јpişge bitindi.

—Јpişgäni soň özüm saldym—diýip, Dawut aga sülçiniň äpişgäni synlaýanyny görüp, oňa ýagdaýy düşündirdi.—Ýöne daşarda ot-çöpleriň arasynda aýna bölekleriniň galan bolmagy mümkin.

Daşaryk çykyp, äpişgäniň gabadyndaky ot-çöpleriň arasyna seretdiler. Asyl iş edip gözlemek geregem däldi. Döwük aýna bölekleri her ýerde, her ýerde ýaldyraşyp ýatyrdy.