Salam agzalar,yene-de bir sizing bilen paylaşjak maglumatlarym bardy. Belki bu yazgylar kopimiziň öňden edyän pikirlerimizi üytgeder. Sebäp biz köpimiz hem şeyle pikir etyän bolmaly. Sebäp kawagt şu bolgusyz tire-taypa dawalarynda ay sen şu tayly ay sen bu tayly, eyleň beyleň.. ay garaz şu bolgusyz gürrüňler bolup geçyär. Ynha şu yerde degip geçjek bolyan temam hem “tatlar” ‘tat’ sozi hakynda.. Eysem-de bu tatlar kim? Name uçin olara tat diyyaler? Aslynda olar hem arassa,her kim ozini nahili turkmen hasap etyan bolsalar, olar hem şeyle hasaplanyar. Taryhda Turkmenistan SSSR-i doredilende G.Atabay amyderyanyn kenaryny aylanyp,golunda mauzeri bolanmyş,we ahli ozbekleri, “turkmen” diymedigi atyp, olary turkmen hasabyna goşupdyr diyyaler!? Eysem bu nadereje-de dogryka, aslynda şeyle zat bolupmy? Nirede yazylan maglumat? Kim okapdyr? Dine eşitmek bilen hemme zat deň bolayanok.alili,gökleň, yomut,mukry,mejewür,olam,salyr,saryk,teke,hoja,arsary taypalarynyň düzüminde “tat” diyen tire bar. Tat sozi gadymy türki termin. Ol 8 asyryň orhon yenisey yazgylarynda hem duş gelyär. Garahanlylar dolwetinde bolsa, ol yslamy kabul eden eyran dilli halklara aydylypdyr.meselem kop yerlerde uygurlara hem tat diyilipdir.gadymy dowürlerde turki taypalar basga dili ayry, turki dal taypalary basyp alanlarynda olara tat diyip yuzlenipdirler.meselem Mahmyt Kasgaly ozunin yazgylarynda, “tatsyz turk bolmaz, başsyz bärük” diyen nakyly ulanypdyr. Akademik radlow “tat” sözüne iki hili dushundiriş beryär. 1-hökümdarlara hyzmat edyän we olaryň yanynda yaşayan halk. 2-oz ilinden ayrylyp,agalyk ediji halka rayat bolan halk, a akademik tolstowyö pikiriçe tat-salgyt töleyän otyrymly ilata aydylyar.wagt geçdigiçe çarwa halk otyrymly ilaty “tat” diyip atlandyrmaga, we garşylyk çarwa halkynyö ayaga geyyän ayakgabysy bolan “çokay” diyip atlandyrylmaga başlayar. Çarjew sozi hem aslynda “dort çatryk” diymegi anlatyar. Sebabi bu yerde gadymy amul saherinin harabalary bar. Ol saher bir wagtlar beyik yupek yolunun ustunde gurulupdyr, we gaty gullap osupdir. Ona çar tarapdan kerwenlerdir, myhmanlar, adamlar gelipdir. Yagny dort çatrykda ortada yerleseni uçin seyle at galypdyr
Belki şu mowzugymyzyö arasynda “çokay” sözüne hem biraz degip geçsek, gaty gowy bolar.
Çokay- bu çolde geymek uçin ayaga geyilyan yenil gadymy ayakgabynyň adydyr. Eysemde ony name uçin çarwalar geydikä? Name olaryň adik-dir beyleki ayakgaby almaga gurby çatmazmy? Elnbetde çatar! Emma bu yerde çarygyň ahmiyetli tarapy kän şonuň üçin hem çarwalar ony ulanypdyrlar, gaty giňişleyin. Onun ahmiyetleri-ayakda gaty yeňil, gumda yoraniňde hiç hili agram berenok, palçyk-batga boljak aladasy yok, içine gum girip agralmasy az,(adik yalak dal) hem-de arzan, ozi yüň gatçly,keçe şekilinde bolany üçin,mör-möjek, yylan içyandan gorayar. Bular hem çolde esasy zatlar. Meselem çarwa ilat şäher bazaryna gelende ilki goz çarpyany ayagyndaky çarygy..
Tatlar diyip hazirki Turkmenabat saherinin yakynlaryna,denirgazyga dogry etraplara basga yere gidilende yuzlenyaler, emma kawagt Lebaply diysen derrew “tat” mysyn diyip sorag beryaler. Munu naderejede yalnyslygy, we ol soragy beryan adamyn hem naderejede korsowatlygy belli!
Salyrlar sozinin manysyny “sal we ur” sozune denyarler.kebir maglumatlarda olara “gazayak” hem dilyilyar, sebabi olaryň tagmasynyň sekili gazyň ayagyna menzes bolany sebapli seyle diyipdirler.
Danew we farap etrabynda yasayan salyrlaryn duzuminde “händeki” diyen urug bolup,farapdaky “händek” obasy hem onu adyny goteryar.
Çarsaňňy etrabynda atamyrat,gubadag,tagtabazar etrabyndaky obalarda ady bar. Sayat etrabynda hem bir yabyň adynad “çarşaňňy” diyilyar.olar arsarylaryň bekewul uruguna degislidir.arsarybaba-eynelgazynyn hem tore oglundan lamma (hazirki lamma obasy-garabekewul etraby) sokman diyen oglundan hem çarşaňňy bolyar. Ol sozun manysy hem çar-dort, şaňňy yagny dort şaňňy sesli adamyň neberleri diymegi anlatyar.
Danew etrabynda yenede çeges urugy hem yasayar. Olar tuwerlerin çekes atly beginde gelme diyip hasaplayarlar. Ondan basgada hem bu etraplarda buhara welayatynyn hem alat garakol sebitlerinde salyrlaryn yayçy,yayçyly diyen urug dush gelyar. Munun manysy hem yay atmaga turgen,ok atmaga ussat diyen manyny beryar.
Ondan bsaga hem bu etrablarda we samarkant welayatynyn samarkant etrabynda yerlesyan birwagtky “moskwa” kolhozynda hydyrili turkmenleri yashayar.
Olara degisli urug tireker seylerak-guwleme karamat,salyr,çeçke,tekeleçler,çoň,garagaş,yalançy koseler,çepbeler,mugullar,ipesikler,açbegler,
ynha su yerde bolsa olaryn nesil daragty hakda on hem bir yazgymda goyupdym, yene bir gezek shu yerik shol maglumatlary goyayyn
Charjewın töwereginde yaşayan salyrlar
URUGLAR:
1-KIRAÇLY
Tireleri: Tirkiş, Ayagarıkly, Yüzbegi, Tarpızly, Obaly
2-YAYÇILY Urugy
Tireleri: İnjikli, Doñuzly, Çıyanly, Torgayly,Karazali, Kigizçi
3-ERDELİ-HANDEKLİ Urugy
4-AKJYK Urugy
Tireleri: Akjık,(Akjık'tan üreyenlerelvan, Baylar, Begler), Yagıplar
5-GAZARÇY Urugy
Tireleri: Gazarçı(Gazarçı'dan üreyenler: Begelek, Köşekli), Katmendövdi
6-ARAKIYUrugy
GULANÇY Urugy
MUGAL Urugy
MERKİT Urugy
KÖPEKLİ Urugy
7-EŞEKÇİ Urugy
Tireleri: Oruskölü, Yalama, Garadolek
8-DANEWLİ Urugy
Tireleri: Ussalar, Begler, Ayrıtamlar, İşanlar, Jartılar, Hemrabaylar
9-YEDİURUG Urugy
Tireleri: Köpekçi, (Köpekçi'den üreyenler: Ödek,Çakan, Gatı, Hoja, Çarh, Alapostek, Ekermiş, Tırtır, Hımpay), Köyükler, Garalar, Lokgalar, Gökler, Babahojaly, Kesikler
10-KIRKÖYLİ Urugy
Tireleri: Gürji, Tatlar, Arap, Şaññılar, Ajap, Haraklar, Övezekler, Valval, Zıyan, Samak, Süvjüler, Başderi, (Beşderi'den döranler: Milev, Omar), Iglaklar, Hapız, Tovşan, Daliler, Sagıl
11-EGRİ Urugy
12-YAGIR Urugy
Tireleri:Arbap, Maymak, Daşatar, Gazan

Cheshme: R.W Rinnikow (1962nji yyl)