Animizim-(latynça-animus-jan,ruh diýmekdir)-gadymy dini ynançlardan biri,adamda ruhuň barlygyna ynanmakdan ybarat.Animizim tebigatdaky predmetleri ylahylaşdyrýar,her bir jisimde ruh bar,bedenden daşarda hem jan bar diýip hasaplaýar.
Animistik garaýyş gaty gadymy bolup,hat-da totemizimden hem ozal peýda bolýar.Emma animizim dini sistema hökmünde,totemizim bilen bir wagtda şekillenýär.
Animistik garaýyşlar ähli halklar taryhyndaky dinlerde jan we ruh baradaky düşünjeleriň kemala gelmeginde,möhüm rol oýnaýar.Animizim adamda älem baradaky düşünjeleri şekillendirmek,predmet we hadysalaryň häsiýetini çuňňur öwrenmek,jan we ruhlaryň diri adamlar ýaly başarnyklara eýe diýen pikirleriň peýda bolmagy bilen berk baglanyşýar.Şu döwürde janyň ölmezligi baradaky pikirler peýda bolýar.Çünki,gadymy adamlar öz bedenleriniň gurluşy bilen bagly düşünjä doly eýe bolman,hat-da uky we düýşleriň sebäbini hem düşündirip bilmeýärdiler.Şundan ugur alyp gadymy adamlar,bedeni dolandyrýan ylahy güýç bolup,adam öleninden soň ol güýç,ýagny jan,adamyň bedeninden çykyp gidýär-diýen pikire gelýärlerijede,janyň bedeni terk edenden soňky ýaşaýşy barada oýlanmalar ýüze çykýar.Gadymy adamlar hiç wagt tebigatdan özlerini bölekläp goýmandyrlar.Şonuň üçin olar özleri bilen bir hatarda haýwan,ösümlik,zähmet gurallary,soňlugy bilen suw,tokaý,gök gürlemesi we ş.m jan bar diýen pikire gelýärler.Muňa ylymda gilozoizm(maddy zatlaryň ählisi janly we duýmak ukybyna eýe diýip düşünilýän taglymat)diýilýär.
Jan we ruhlara ynanmak ähli dinlerde bardyr.Şol sebäpden adam öleninden soň, jan bedenden çykyp gidýär diýen düşünje çuňlaşýar.Diýmek,adam ölende jan bedenden çykyp ýaşaýan eken,adamyň özi hem ebedi ýaşamaga ukyply bolýar.Ebedi ruh baradaky düşünje ine şu ugur arkaly kemala gelýär.Ruhlara ynanmak bolsa, arwahlara ynanmagy getirip çykarýar.
Jan we ruhlaryň ölmezligi baradaky gadymy animistik garaýşyň elementleri,häzir ähli dinlerde saklanýar.Meselem,diri adamlaryň düşünjesinde,ölen adamlary ähli zatdan habarly bolýar diýen ynanç bar.Şol sebäpden olara aýat-töwür okamak,janly soýup sadaka bermek ýaly, umumy ölüler bilen baglanşykly adatlar,ähli dinlerde henizem saklanyp gelýär.


Fetişizm-(fetiş-fransuz dilindäki "fetico"-ýasalan tumar,but,senem diýen sözlerden alynan)-maddy predmetleriň ylahy güýjüne ynanyp,jansyz zatlara sygynmakdyr.Gadymy adamyň aňynda her dürli predmetler-dag,gaýa,daş,agaç soňlugy bilen dürli haýwanlaryň süňki, guşuň peri,tumar,senem we şuňa meňzeşleriň keramatly güýji bar diýen düşünjeleriň kemala gelmegi bilen baglanşyklydyr.Adamlar özleri oýlap tapan predmetlere,özleri sygynyp başlaýarlar.Gadymy ynanç görnüşlerinden biri bolan fetişizm,ähli halklaryň dini ynançlarynyň kemala gelmegi bilen berk baglanyşýar.
Fetişizm politeistik(köp hudaýlylyk)we monoteistik(ýeke hudaýlylyk) dinlerinde häzire çenli saklanýar.Mysal üçin, hristianlarda haja(kreste) çokunmak,yslamda dürli ösümlik görnüşlerine-gyzyl burç,ýüzärlik,agaçlardan-hoz,çynar,arça we şuňa meňzeşler bilen mukaddesleşdirilip,başga predmetlere,şu jähtden adamlara täsiri ýa-da kömegi bar diýen ynam saklanmagy hem fetişizm ynançdyr.
Fetişizm dini ybadatyň aýrylmaz bir bölegi bolup,käbir ynanjaň adamlaryň dürli görnüşli doga-tumarlary,alajalary,gözmonjuklary dakyp gezmegi,agaçlara mata-marlyklary asyp gezmegi hem fetişizimiň ýiti alamatlarynyň biridir.