Kolhoz
gallasyndan
ýeke
goşawuç
hem almak
gadagandy,
Işden
soň gaýdylanda
ýanyna
bugdaý
alan bolaýmasyn
diýen
şübhe
bilen
edil erkek
kişileri
barlaýyşlary
deýin
käte
gyz-gelinleri
hem barlaýardylar.
Iki gün barlag
bolmady.
Üçünji
gün agşamara
Käkilik
bir gozgalaň
tapdy.
Onuň näme
üçin howsala
düşýändigi
basym
belli
boldy.
Asyl etmek
islän
işini
Mälikguludan
ýaşyrjagam
bolup
durmady:
ol çugutdyryp
oturyp,
günortanlygyny
salyp
getiren
akja
çit ýaglygyna
aýasynda
owup, arassalan
ýarym
kile
çemesindäki
bugdaýy
saldy,
soňam
berk çigdi.
Mälikguly Käkilikden
beýle
herekete
garaşmandy.
Bu ogurlyk
ahyryn!
Ogurlyk
hiç kime-
de
gelişýän
zat däl welin,
Käkilik
ýaly
owadan
gyza
asla-
da gelşenok.
Mälikguly içki
pikirini
ýaşyrmady:
– Edýäniňiz
näme?!
Beýtmek
bolmaýar
ahyryn!
– Bolýan
zadam
barmy?
– diýip,
Käkilik
gyňraldy.
– Beýtmäň,
masgara
bolarsyňyz.
– Garlawajyň
çagalary
ýaly
agyzlaryny
açyşyp
garaşýan
jigijiklerime
bulamak
bişirip
berer
ýaly
bir iki goşawuç
dänäni
äkidäýjek
bolýaryn.
Onuň
134
bilen
kolhoz
gedaý
galmaz.
Kolhoz
biziň
özümiziňki
dälmi
näme?
– Munyňyz
bolanok,
hiç bolanok.
– Wah, Mälikguly jan, seniň
ap-ak, päk ýüregiň
bar. Şonuň
üçinem
men seni
gaty
gowy
görýärin.
Sen meniň
bu düwünçegimi
göreňok.
Ine, şeýdip,
men bu düwünçegi
goltugyma
gysdyraryn
welin,
hiç kimem
görmez.
Soňky
günler
barlaýan
adam
ýog-a. Onsoňam
gözüme
öýdäki
garaşýanlardan
başga
adam görnenok
meniň.
Şunuň
bilen
gürrüň
gutardy.
Işden
gaýdylanda
Mälikgulynyň howatyrlanmasy
esasly
bolup
çykdy:
öýlerine
barýan
kolhozçylaryň
öňünde
Mody
başlyk
bilen
raýon
wekili
Han Geldiýewiç
durdy.
Han Geldiýewiç
şeýle
barlaglardan
çäksiz
uly
lezzet
alýan
bolmaly.
Onuň süňňi
gaty
ýeňil
gopýardy,
ýiti
bürgüt
nazaryny
çalt oýnakladýardy.
Özem süňňi
ýok ýaly
bolup
iki ýana
towusjak
bolýardy,
ýöne
haýsy
tarapa,
kimiň
üstüne
towusjagyny
bilmän,
duran
ýerinde
ýeňiljek
tozan
turuzýardy.
Mody
başlyk
Käkiligiň
goltugyndaky
düwünçegi
görse-
de, görmedikden
boldy.
Han Geldiýewiçiň
welin
aty çykana
döndi:
– Oho, oho, o gyzyň
goltugynda
bir zat bar‑la.
Ol däne
bolmaly.
Saklan,
gyz! – Han Geldiýewiç
deňinden
geçip
giden
Käkiligiň
yzyndan
ylgady.
Goltugyndaky
düwünçegi
gazap
bilen
çekip
aldy.
– Bu ýerçekeniň
bolşy
nähili?
– diýip,
Käkilik
ör-gökden
gelip,
düwünçegini
yzyna
almakçy
boldy.
135
– Bu näme,
bu näme?
– Han Geldiýewiç
gykylyklap
kolhozçylaryň
ünsüni
çekmäge
çalyşdy.
– Däne
bu! Däne!
Ogurlyk
bu!
– O nämäniň
ogurlygy?
Mundanam
bir ogurlyk
bolarmy?
– Käkilik
şindem
özüne
abanan
howpuň
niçiksi
hatarlydygyny
duýanokdy.
Han Geldiýewiç
düwünçegi
hasyr-
husur
çözdi.
Ondaky
ýarym
kile
çemesi
dänäni
töweregindäki
aýal-gyzlara
dabara
bilen
görkezdi:
– Ogurlyk!
Ogurlyk!
Bu gyzy
atmaly!
Görene
göz edip atmaly!
Goý, adamlar
ogurlyk
etseler,
nähili
güne
düşjekdigini
bilsinler!
– Näme
samraýarsyň
sen, ýerçeken?!
– O düwünçek
meniňki!
– diýip,
Zybagül
Käkiligiň
öňüne
geçdi.
– Aýryl,
gyz! O nädip
düwünçek
seňki
bolýarmyş?
Şol-a meniňki!
Meni
gorajak
bolma,
gyz –
diýip,
Käkilik
Zybagüli gahar
bilen
itdi.
– «Düwünçegimi
göterip
ber» diýip,
häli
saňa
berdim-
ä.
– Adyňy,
familiýaňy
aýt! – diýip,
Han Geldiýewiç
ýylgyrjaklady.
– Käkilik
men, Käkilik.
Allamyrat
pälwanyň
gyzy
men!
Käkiligiň
adyny
howul-
hara
kagyza
bellän
Han
Geldiýewiç
başlygyň
alkymyna
dykylyp
bardy:
– Hä, ýoldaş
başlyk,
bu näme
boldugy?!
Sen
kolhoz
emlägini
şeýdip
alan-aldy,
eňňere
edýärsiňmi?
Belki,
seniň
özüň çuwallap-
çuwallap
öýüňe
çekýänsiň?
Ýurtda
aldym-
berdimli
söweş
gidýär.
Uruş! Uruş! Ilkinji
nobatda,
frontdakylary
azyk bilen,
galla
bilen
üpjün
etmeli.
Siz-ä bu çola
ýerde
136
çepbe-
çepbe
çeýnäp,
symyşlap
ýatmaly,
toý yzyna
toý toýlamaly,
frontdakylaram
açlykdan
horlanmaly.
Hany
siziň
ynsabyňyz?
Sizde
jinnek
ýalagam
ynsap
ýok. Ynsap
ýok!
Raýon
wekili
uzak gykylyklady:
türkmende
hiç
wagtam
ogurlygyň
bolmandygyny,
ogurlyk
etmegiň
dünýäde
iň gabahat
işdigini,
eger her kolhozçy
kolhoz
emlägine
el ursa,
onda
ýurduň
baýlygynyň
towsa
göteriljekdigini,
tozjakdygyny,
gallany
köp
öndürip,
Watanyň
kuwwatyna
kuwwat
goşmagyň
zerurdygyny,
kolhozyň
öndürýän
önüminiň
ählisiniň
– ýarym
dänäniň
hem galdyrylman
döwlete
tabşyrylmalydygyny
ýanjap-
ýanjap
aýtdy.
Soňam
däneli
ýaglygy
alyp galdy.
Bu garaşylmadyk
waka
kolhozçylary
gagşatdy.
Käkilige
kim nebsagyryjylyk
bilen
seretdi,
kimem
ýigrenç
bilen.
– Wah, meni
öldürmeli,
meni
– diýip,
Zybagül
örtenmek
örtendi.
– Ýanyňda
bolubam,
gapdalyňda
ýöräbem
düwünçegiňe
pisint
bermändirin-
dä.
Gözüm
gapylypdyr
meniň,
gözüm.
Masgara
bolduk,
masgara.
– Iki goşawuç
däne
bilen
döwlete
hiç zat bolmaz.
– Käkilik
öýkeli
aýtdy.
– O ýerçekeniň
heşelle
kakaýşyny!
Ol Han Geldiýewiçiň
bolşuny
juda
ýokuş
gördi,
namys
etdi.
Ýöräp
barşyna
sojap-
sojap,
hünübirýan
aglady.
Aýallar
ony köşeşdirmek
üçin töwella
etdiler.
«Bela-
beteriň
sowuldygy
bolsun
– diýişdiler.
– Mody
aga o ýerçekeni
ümsüm
eder».
– Başlygy
diňlejek
adama
meňzänok
ol.

Şol günüň
ertesi
işe gelende
Käkiligiň
gözleri
gyzaryp,
gabaklary
ýellenip
durdy.
Megerem,
ol
uzak gije
uklaman
aglan
bolmaly.
Käkilik
uzynly
gün sesini
çykarman
işledi.
Hiç
kim bilen
gürleşmedem.
Ýöne
giç öýlän
işini
goýup,
aşak çökdi-
de, sojap-
sojap
aglady.
Bugdaýlygyň
içinde
Käkilik
görnenokdy,
ýöne
zaryn
agysy
welin,
ýüregiňi
dilim-
dilim
edip barýardy.
Mälikguly ony köşeşdirmek
isledi,
ýanyna
bardy:
– Size
aglamak
gelşenok.
Siz ýaly
ulugyzam,
heý, aglarmy?
– Wah, dogan
jan, men aglaman
kim aglasyn?
Meniň
düşen
günümi
it görse
gözi
agyrar,
ýok, diňe
agyrmaz,
kör bolar,
sokur
bolar.
Meni
Hudaý
tutdy,
Hudaý!
Käkilige
söz gatmadykdan
gowusy
ýokdy,
sebäbi
«aglama
» diýseň,
ol kemsinip,
beter
aglaýardy.
Zybagül
ylgap
geldi:
– Käkilik
jan, mert bol, mert bol.
Käkilik
gelip,
özüni
gujaklan
Zybagüli itdi:
– Aýryl,
gyz, maňa
seniň
howandarlygyň
gerek
däl. Men metdi-
masgara
boldum.
Doganlarym
gelse,
men olaryň
ýüzüne
nädip
serederin?
Men
doganlaryma
näme
jogap
bererin?
Eý, Hudaý,
al
meniň
janymy!
– Jigileriňe
kim seretsin?
Kakaňa
kim seretsin?
Hudaý
jan, beterinden
saklasyn.
Şükür
et, gyz.
– Mundan
beter
näme
bolsun?
Mundan
beteri
bar eken.
Beteri
şol günüň
ertesi
günortan
boldy.

Kolhozçylar
meýdan
düşelgä
gelipdiler.
Olaryň
ýanyna
nätanyş
bir maşyn
geldi.
Maşyndan
iki sany
milisioner
düşdi.
Olaryň
öňünden
Berkeli
aga çykdy.
Gelenleri
çaýa
çagyrdy.
Gelenleriň
ýüzi
as ýalydy.
Olar oturmakçy
däldigini,
möhüm
iş bilen
gelendiklerini
– galla
ogurlygynda
tutulan,
etmişi
kolhozçylaryň
öňünde
boýnuna
goýlan
kolhozçy
Käkilik
Allamyradowany
tussag
etmek,
äkitmek
üçin gelendiklerini
aýtdylar.
Berkeli
aga bu habary
eşidip,
aşak gaýtdy.
Goçgar
aga gelip,
Berkeli
agany
düşegiň
üstüne
çekdi.
Oturanlaryň
arasyna
dowul
düşdi.
– Käkilik
Allamyradowa
araňyzda
barmy?
–
diýip,
murtly
milisioner
oturan
gelin-
gyzlara
haýbatly
ýüzlendi.
– Käkilik
Allamyradowa
– men! – diýip,
Käkilik
tarsa
ýerinden
galdy,
onuň ýüzi
ak tam bolupdy.
– Allamyradowa,
siz Kirow
raýon
prokuraturasy
tarapyndan
tussag
edilýärsiňiz.
Siz häzir
biziň
bilen
gitmeli
bolarsyňyz.
Düşnüklimi?
– Düşnükli!
– Käkiligiň
sesi
gaty
ysgynsyz
çykdy.
– Maşyna
münüň!
Saryýagyz
milisioner
elindäki
pistoletini
galgadyp,
kolhozçylara
haýbat
atdy:
– Allamyradowa
maşyna
münýänçä
hiç kim
ýerinden
gozganmasyn!
Buýurýaryn.
Kimde‑kim
buýruga
tabyn
bolmasa
ataryn!
Allamyradowa,
ýöre!
Maşyna
mün! Buýurýaryn,
maşyna
mün!

– Duruň,
duruň,
ýigitler.
Ilki
bir düşünişeliň!
–
diýip,
Goçgar
aga milisionerlere
tarap
gönükdi.
– Ýene
ýeke
ädim ätseň,
göni
maňlaýyňdan
ataryn!
Butnama!
– Oglanlar,
siziň
munyňyz
kada-
kowahata
sygjak
zat däl.
– Eý, goja,
gürleme.
Indi
gürleseň,
gara
çynym,
maňlaýyňdan
ataryn.
Meniň
atmaga
hakym
bar. Düşünişmek
isleseňiz,
raýon
prokuraturasyna
baryň.
Biz diňe
buýrugy
ýerine
ýetirýäris.
Allamyradowa,
nä dursuň?
Saňa
maşyna
mün diýildi!
Käkilik
töweregine
men näme
edeýin
diýýän
terzde
naýynjar
garanjaklady.
Oňa hiç kim hiç zat
diýip
bilmedi,
ähli
kişi
başyny
aşak saldy.
Käkilik
biygtyýar
halda
maşyna
tarap
ýuwaşja
ýöräp
ugrady.
Maşyna
ýakyn
baryp,
yzyna
öwrüldi,
adamlara
ýüzlendi:
– Adamlar,
meni
ýazgarmaň.
Ýalbarýaryn,
meni
ýazgarmaň.
Käkilik
kemiş-
kemiş
etdi,
soňam
Zybagülüň
adyny
tutup
gygyrdy.
– Zybagül,
sen nirede?
– Men bärde,
doganym
– diýip,
Zybagül
ylgap
Käkiligiň
ýanyna
bardy.
Käkilik
ony garsa
gujaklady:
– Senden
bir haýyşym
bar.
– Aýt, Käkilik,
aýt. Näme
diýseň
ederin.
– Suhanberdi
uruşdan
gelensoň
saňa
söz aýtsa,
sen oňa ýok diýme.
Gözi
ýaşly
Zybagül
baş atdy.
– «Ýok» diýmerin,
Käkilik!..
– Söz berýärsiňmi?
140
– Söz berýärin,
Käkilik,
söz berýärin.
Sen hiç
zady
gaýgy
etme.
Ähli
zat geçer.
Jigileriňe-
de, kakaňa-
da gelýänçäň
özümiz
serederis.
– Sen juda
gowy
gyz. Men kejirlik
edip, seniň
göwnüňe
degdim.
Sen meniň
günämi
öt.
– Men seni
biçak
gowy
görýärin-
ä, Käkilik.
– Bes ediň hyşy-
wyşyňyzy!
Allamyradowa,
maşyna
mün!
Käkilik
maşyna
münjek
bolup
kösenmedi.
Mündi.
Onuň pökgüje,
näzijek
dodaklary
titir-
tirir,
kemiş-
kemiş
edýärdi,
enaýyja
eňegi
bolsa
titreýärdi,
gözünden
gözýaşlary
sil bolup
akýardy.
– Zybagül!
Ol gürläp
bilmedi.
«Zybagül
» diýen
sözi
onuň
obadaşlaryna
aýdan
iň soňky
sözi
boldy.
Maşynyň
üstündäki
gözi
ýaşly
halda
durşy
adamlaryň
ony iň soňky
görşi
boldy.
Käkiligiň
perişan,
natuwan
görnüşi,
iň soňky
sözleri
Mälikgulynyň aňynda
möhür
bolup
galdy.
Şol wakadan
näçe
ýyllar
geçse-
de, ol Mälikgulynyň
hakydasynda
çüpremedi.
* * *
Käkiligiň
alnyp
gidilmegi
oba adamlaryna
agyr urgy
boldy.
Elbetde,
onuň eden işini
hiç kim oňlamady,
ýöne
oňa nebsi
agyrmaýan
ýokdy.
Şol gün tä iş gutarýança,
ýeke
kolhozçam
gürlemedi.
Adamlar
edil dilleşen
ýalydylar.