Saýdy aktiw etmek barada pikirler gozgaldy. Öz pikirlerini beýan etdiler, käbir zatlary maslahat berdiler. Menem gyzgalaňly pikir alyş-çalşygy bolup durka, gyrada synlap duran tomaşaçy deýin, ilki "aýdaýynmy, aýtmaýynmy" diýip oýlandym. Ýöne aslynda hem hiç kim anyk we dogry çykalgany bilenok, menem ýol görkeziji bolaýyn, elbetde käbir maslahatlar bilen. Aýdýan zatlarym diňe saýdy däl-de, islendik bir zady ösdürmek babatynda göz öňüne tutulyp bilner. Makalaň adynam şol sebäpli şeýle ýazdym. Biz bir zady ösdürmegi 3 faktora baglarys. Eger şu 3 zat dogry ýerine ýetirilse, islendik bir zady ösdürip bilersiňiz, size kepil, Ahtopot kepili.

1. Şertlerden habardar bolmak.
Telekeçileriňem düşünjesizdigini ýaňy-ýakyn öwrenip başladym. Ýanymyzda bir market açyldy, edil Marydaky Belent ýaly, ullakan bir köşk edil. Belentden kiçiräk elbetde. Ýaşaýan şäherimiziň ilat sany az. Bu köşk ýaly markedimize bir girseňiz, içiniň owadanlygy we gymmat harytlar sizi haýrana goýar. Iň aşagyndaky bölüminiň bir tarapy tutuş bir dükan, içinde et önümleri, süýt önümleri, ýagny azyk harytlarynyň hemmesi bar. Ýokarky gatlar bolsa has ajaýyp, bir surata düşüp 50 million gezek imo-da paýlaşýanlaryň hökman görmeli ýeri. Tüweleme-tüweleme, örän gowy. Gowy welin, bir mesele bar. Olam telekeçiniň öňümüzdäki ýyllarda bokurdagyna çenli batjagy.
Şäherde şeýlede adam az, gije köçä çykýan ýok. Netijede, barýan adam ýok, hiç kim ýok how. Hany bir gidip göreli diýdik, ençeme bölümi boş, Silent Hill-da gezip ýören ýaly. Sähelçe adam bar olaram söwda üçin däl, aýlanmak üçin barypdyrlar, gepiň gysgasy, biz ýaly eli boşlarda. Edil gyrasynda bolsa ullakan bazar bar, ullakan bazar barka, we has amatlyka, baryp marketdan kim söwda etsin? Ilki adam pikirlenmeli, "men şu ýerden bir zat açjak welin, peýdaly bolarmyka" diýip, pikirlenmeli "men şu ýerden zat açjak welin töweregimde ullakan bazar bar, adamlar näme üçin gelsin" diýip, pikirlenmeli "bu şäherde adam örän az, men açsam bu ýerik iň köp gelse 50 adam zordan geler" diýip. Ilki bilen saýlan ýerini geçdim, saýlan şäheri dogry däl. Gezip ýörkäk içimi gepletdim, "beýbä bula 10 ýylyň içinde-de çykdajyny ýapyp bilmez" diýip. Ýanymdaky dosdumam içimi okan ýaly "muňa 10 milliarda gidendirow" diýdi, şansly tarapym dosdum men ýaly düşünjeli däl gynansakda.)) 10 milliardyň näme, diňe agzyndaky markediň ullakan we owadan ady hem 300 million bardyr. Markede jemi 100 milliardan köp çykandygyna kepil geçip bilerin ýöne subut edip bilmerin. Sen çykdajyny nädip yzyna aljak? Işgärlere "bu gün söwda ýok" diýip düşündirip bilmersiňä, olar "pulumy ber" diýerler.
Indi şu zady aýtdym, sebäbi size bir zat düşündirmekçi. Bir zady etjek bolaňda ilki hemme zady pikirlenip görmeli, ýeri, töweregi, şertleri, mümkinçilikleri. Meselem şol tekekeçi önüm öndürýän bir zat saldyran bolsady, ol markeda çykarjak milliardlaryň 1 milliardyny halky aldap ilkinji 10 aý arzan satyp pida etsedi, yzyny gaty gowy ýöredip bilerdi, elhenç söwda bolardy. Bir zady açmakçy ýa-da ösdürmekçi bolsaňyz, nähili ýerde durandygyňyzy gözden geçiriň.

2. Reklama etmek.
Näme üçindir adamlar reklamanyň nä derejede wajypdygyny bilmejek derejede düşünjesiz? "Düşünjesiz" sözüni ýörite saýladym sebäbi bu örän köp zady täsirleýär, ýagny köp zada bagly. Ýaňky telekeçimiziň düşünjesizliginiň nämeleri täsirleýändigini we nämelere sebäp bolýandygyny gördük. Muny geçeliň, ol telekeçi indi reklama etsede peýdasy ýok. Meniň aýtjak zadym şeýle, reklama islendik zatda hem birinji orunda durýandyr. Reklama bolmasa eden işiň ussat işi bolsun, tapawudy ýok, ünsi çekmekde başarnyksyz bolýar. Ýa-da size psihologiýadan bir mysal bereýin, siz birine yzygiderli (garşylyksyz) ýagşylyk etseňiz, ol kişi size hormat goýmak ýerine sizi haýwan ýerine goýup başlar. Sebäbi adamlar aňsat edilen zada üns bermeýärler. Şol sebäpli (bular birhilem bolsa hakykat) eden zadyňyzy bir zat edip reklama etmek gerek, "men saňa şu zatlary şeýdip etdim" diýip, eden kömegiň seniň üçin nähili wajypdygyny görkezmeli. Meselem bir dosdum imo-da (başga işi ýok ýaly) akkaunt açypdyr, menden soraýar "dosdum bir zat edip ösdürelile şuny" diýip. Birinji etmeli zady reklama. We reklama üçinem ilki gowja pul çykarmaly, reklama etdirmeli müňlük akkauntlara. Käbir akkauntlar bardyr, agza sanlary meniň ýatýan sagatlarymyň jemindenem köp. Bir zat diýseler ol diýen zatlary arkaýyn ençeme kişiniň pikirini üýtgedip biler. Bir akkaundyň 20 müň agzasy bardy, bu kişi bilen sögüşmek gaty ýalňyş saýlaw bolardy. Hemme sosial medialardaky blogger-lara adamlar reklama etdirýärler. Käbir kişiniň paýlaşýan zatlaryndan reklamasy köp. Her geçen gün reklamalaryň saýasynda ösüşden düşenoklar. Açdyň imo-da bir hasap, içinde adamlar kontaktdaky adamlaryňdyr. Öz güýjiň bilen diňe 300 adama ýetip bilersiň. Şol sebäpli ilki örän oňat, we adamlary özüne çekiji reklama suraty ýasap, muny paýlaşmaly. Şeýdip ýuwaş-ýuwaş ösüp başlaýaň, soň reklama gerek ýok, bellibir derejeden soň, agzalaryň seniň suratlaryňy paýlaşýandygy üçin dowamly gelip durýarlar. Maşyn satjakmy, jaý satjakmy, pikiriňi goldatjakmy, önümiňi satjakmy, gaty oňat reklama et. Reklama edeňde unutmaly däl zadyň, olam reklamanyň maksadynyň has köp adamlara ýetmegi. Ýagny bir kişiniň ýanynda durup 2 günläp duşuşmadyk joranyň geplerini biri-birine gürrüň berşi ýaly janygyp gürrüň bermegiň ähmiýeti bolmaz.
Men şu saýdyň admininiň saýdy ösdürmek ýaly niýetiniň bardygyny pikir edemok. Admin diňe bir saýt açypdyr, kän zada garaşanok ýaly. Saýdy ösdürmek dagy gaty aňsat. Hemme kişi şol bir zatlardan bizar boldy, bendeler pikirlere aç. Göni 2 aýyň içinde 2000 adamy jemläp bilerin, ýöne jemlämok, sebäbi hususy zadym däl, biraz egoizm.

3. Içerki zatlar.
Edýän işiň gowy bolmasa reklama edeniň peýdasy ýok. Ýaňky akkaunt açmakçy bolan dosdum, akkaundy açdy, reklama gowy, ýöne içi boş. "Näme paýlaşjak" diýsem, "manyly sözler" diýýär. Gaharym depäme indi. Ahaw, manyly sözler paýlaşýan tonlarça akkaunt bar, we ol sözlerem diňe sözde manyly. Şu kesel sözlerden ýaňa adamlaryň psihikasy üýtgedi. "Manyly sözler"-e gizlenip şeýlebir manysyzlyk satýarlar welin, adamlarymyzyň nä derejede düşünjesizdigini görmek gaty gynandyrýar. Adamlarymyzyň 10-da 9,90%-iniň şeýle bolmagy, hasam gynandyryjy.
Edýän işiň gowy bolsun, az bolsun ýöne uz bolsun. Şol sebäpli aýtdym "saýtda peýdasyz mowzuklary paýlaşmaň" diýip. Saýda giren "gomiseksual", "trans" ýaly sözleri görse nädip dowamly müşderi bolsun, çykyp gider "men nirä düşdüm" diýip. Saýdyň içinde gyzyklandyryjy zat bolmasa näme. Adamlaryň ünsüni çekjek zat ýok. Peýdasyz mowzuklary pozmak gerek, ýöne siz oňa derek peýdaly mowzuklar ýazýan kişileri pozsaňyz barjak netijäňiz, ine şu bolar. Görýän welin öňler saýtda has gyzykly we peýdaly zatlar paýlaşylýar eken, teswirleriň sany 100-den geçýän mowzuklaram bar eken. Gaty köp adam gidipdir saýtdan. Saýda ilkinji giren bir özge kişiniň içinde gyzyklanma döremeli. Bu hem erbetde çekeleşik ýoly bilen amala aşyrylýar. Çekeleşik bolmasa hiç bir mediany ösdürip bilmersiňiz. Emma admin bu meseläni hem dogry aňyp başarmandyr. Çyndanam asudalyk bilen bir zady ösdürip bilerin öýdýärsiňizmi? Çekeleşige hem gaty düşünjeli we bitarap ikinji adminleri bellemeli. Sebäbi çekeleşigi dogry alyp baryp bilmeýän agzalar bar. Bulara gözegçiligi berk tutmaly. Şol sebäpli saýdyň içindäki peýdasyz mowzuklary, peýdasyz agzalary, gödeklik edýänleri aýyrmaly. Çekeleşik, gyrlyşmak däldir, we edepsizlik, tankytlamak däldir. Çekeleşikde edepsizlik bilen tankytlamagy biri-birinden aýyryp bilmeli. Saýtda berk düzgün-nyzam bolmaly. Ýöne gynansakda bu ýerde bularyň hiç biri ýok ahyryn. Meniň soraglarymy gaýtalap, täzeden maňa berýän kişiler bar, ýagny ýazylan zada düşünenok. Bu gaty wajyp. Bir zat ýazjak bolanlarynda, açjak bolanlarynda bilýän zatlaryny paýlaşmaly, doly bilmedik zadyň barada pikir ýöredilmeýär. Ertirdäki ýaly gyzgalaňly ýeri hiç bir saýtda görmedim. Umuman men indiden beýläk düzeler öýdemok, ýöne pikirimi beýan etmek isledim.