Sylap haty basym okap çykdy. Soňam ony gysymynda mynjyratdy. Jübüsinden çilim bilen otluçöp çykaryp, ilki çilim otlandy. Çilimiň tüssesini burugsadyp goýberensoň, otluçöpi täzeden ýakdy-da, Sadabyň hatyna degirdi. Haty elinde saklap gowy ýakdy. Barmaklarynyň arasynda saklap duran iň soňkuja böleginem ýere taşlady. Ýene otluçöp çyzyp, ýere gaçan bölejiginem ýakdy. Gara köýük bolup ýatan kagyzyň üstünden brezent ädigi bilen gum sürdi. Şondan soň bolsa, sesini çykarman, Sadapdan daşlaşmak bilen boldy. Onuň mydama-da aladaly, ünjüli ýüzüne gara bulut çöken ýaly boldy. Gussaly gözleri has-da gaýgyly bakdy. Eginleri sallanýan ýalydy. Јdim ädişi «Aýaklaryndan daş asyldymyka?» diýdirýärdi.
Bu bolşy synlap, Sadabyň ýüregi aşak gaçan ýaly boldy. Depesinden asman basyp gelýän dek darykdy. Birdenem Sylabyň aýagy bilen süren gumlaryny eli bilen eýläk-beýläk syryp, hatynyň gara köýük küllerini gysymlady-da, eginlerini silkip aglap ugrady. Agysynyň arasynda-da kimdir birine hasabat berýän ýaly: «Meni ýigrenýän eken, ýigrenýän eken» diýip, sesiniň ýetdiginden zarynlap, öwran-öwran gaýtalady.
Şu wakadan soň olar biri-birinden gaçmak bilen boldular. Sylab-a Sadabyň gözüne görünmejek bolýardy, Sadabam Sylabyň. Ýöne öz hatyny ýakany üçin gyz ýigidi ýigrenmedi. Gaýtam söýgüsi beter gaýnady. Diňe kemsindi. Özüniň söýülmänine kemsindi. Söýgüsiniň kabul edilmänine ýanyp-bişdi. Ýigidiň gözüne görünmeden gaçsa-da, Sadap Sylaby göz astyndan synlaýardy. «Barybir, söýýän, ömrüm ötýänçä söerinem!» diýip, içinden ýigit bilen gepleşýärdi. «Meni söýmän aljak gelniňem neneň-niçik boljakdygyny görerin! Meniň söýşüm kimin seni hiç kimem söýmez!»
Aý ötdi, gün ötdi. Sylap hiç kime öýlenmedi. Ýöne oba ol hakda has aýylganç gürrüňler ýaýrap ugrady.
—Sylabyň öýlenerlik ýagdaýy ýokmuş ýaly-la!—diýşip, indiki gürrüňi pyşyrdaşyp aýdyşýardylar. Oňa hemmeleriň ýüregi awaýardy.—Çynar ýaly ýigit! Heý, şeýle-de betbagtlyk bolarmy!
Oňa bolan gynançlaryny adamlar süýji dilleri bilen ýerine salaýjak bolýardylar. Indi onuň «Sylap jan» adynyň yzyndanam her kim «balam, inim, agam» diýip ýüzlenýärdi. Onuň diýenini iki gaýtalatman bitirmäge ylgaýardylar. Hatda käbir ýukaýüregräkler brigadiriň diýjek zadyny diýmänkä, öňünden aňyp, onuň göwnüni götermäge jan çekýärdiler.
Adamlaryň beýle hoşamaýlyklary ýigidiň ýygralygyny barha artdyrýardy. Ol indi diňe gelin-gyzlardan däl, beýleki adamlaryň-da gözünden daşrakda bolanyny kem görenokdy. Öýünde öz otagyndan çykmazdy. Toý-tomga kän barmazdy. Ýöne, her zadam bolsa, sylagly adam sylagly bolýar. Dostlary ony ýalňyz galdyranokdylar. Üsti günde depeşekdi. Käte onuň diýenine bakman, ony toýa-da äkidýärdiler, üýşmeleňlere-de.
Bu bolýan gürrüňleriň birine-de Sadap ynananokdy. «Gybatlardyr-da» diýip, göwnübir pikir öwürýärdi. Ýöne käteler özüniň hatyny otlan ýigidiň bolşuny ýatlap, birden ýüregi höpleýärdi. «Aý, ýok, ýalan gepdir» diýibem, ýene öz pikiriniň garşysyna gidýärdi.
Günleriň bir güni Sylabyň kakasy Gurban aga Sadabyň kakasy Myrat agany ýanyna çagyrdy. Kakasynyň ýörite çagyrylmagy Sadaby iňkise goýdy. «Meni soraýjakmykalar?» diýip, ilki öz aladasyny orta atyp oýlandy. Soňundanam: «Aý, ýok, meni sorajak bolsalar, ilki özleri gudaçylyga gelerdiler, türkmende beýle düzgün ýok ahyr» diýip, öz pikiriniň garşysyna gitdi. «Ýa-da Sylap üçin gudaçylyga gitmeli maşgalanyň maslahatyny etjekmikäler?». Soňky tapan pikiri gyzyň ýüregini höpletdi. «Hut şeýledir» diýip gaýga batdy. Aglamjyrady. «Garamaňlaýdyryn-leý men...». Şeý diýibem, ol maňlaýyna telim ýola ýumruklap goýberdi.
Tä kakasy Sylaplardan dolanyp gelýänçä, aýagy oda bişen towuk kimin, iki ýana zowzuldady ýördi. Kakasy gelip, çaý soraýsa, aşhana gitmeli bolup, özüniň gep-gürrüňi eşitmän galaýmak gorkusy bilen bir çäýnek çaýam demläp, basyryp goýdy.
Myrat aga yzyna gijäniň ýarynda köwlendi. Gapydan girip barýarka-da, ol Sadaba ýumuş buýurdy:
—Gyzym, düşeklerimi ataweri, ýataýyn men...
Sadap edaly gepledi:
—Bolýa, kaka... Çaýam-a demläp goýupdym...
—Aý, ýok, çaý meýlim ýok—diýip, Myrat aga içki jaýa geçensoň jogap gaýtardy.—Olarda çaý içme keýpinden çykdyk.
Sadabyň ejesi Abat daýza bilesigelijilik bilen adamsyna ýüzlendi:
—Goňşular nämä çagyrypdyrlar? Eýgilikmi?
Myrat aga bir çete labyryny goýberip, ynjalykly ornaşyp durşuna birbada özbaşyna hüňürdedi:
—Ha-aý... Ogul bolsa-da, gyz bolsa-da, ile-güne meňzeş, ibalysyny berewersin...
—Näme, bir bolmasy iş bolupmy?—diýip, Abat daýza ýene howlukmaç sorady.
—Aý, şü... Sylap heläk edýä olary—diýip, Myrat aga ýene açyk bir zat pyşgyrybermedi.—Gurban-a, hakyt, sakgalynyň agy bilen aglap otyr! Heý, toba!
—Be... Sylap jan bir edepli ýigit ýaly-la?—diýip, Abat daýza gürrüňiň tükelini eşitmäge howlukdy.—Daşyndan-a adam ynjytjak ýigit däl ol...
Myrat aga agras gepledi:
—Adam ynjytmasa-da, ene-atasyny ynjydýa şo. Meň-ä juda gaharym geldi oňa. Gaty görenem bolsa, biljek däl, gaharyma birki agyz diýmänem durmadym.
Abat daýza elini ýakasyna ýetirdi:
—Hih, çal! Birdenikgä agramly söz aýdyp, kişiň çagasyna ýigrenji bolup ýörmäweri sen. Ne işiň iliň dawasyna goşulyp!
Myrat aga gaharlandy:
—Janyň ýanýa-how, janyň ýanýa! Ak sakgally atasyna ýüregi awanok oň. Betligem-ä gowy däl welin, gaty ýuwaşlygam ibaly zat däl eken! Ne «hä» diýýä, ne «hawa». Otyr lal bolup!
—Näme Gurban aga dagy öeräýsek diýýärlermi ony?—diýip, Abat daýza adamsyny gepiň ugruna kowdy.
—Öermelisin-ä ony birmahallar öermelidi—diýip, Myrat aga uludan dem aldy.—Adamzat nesli ýöremeli ahyr... Gurban goňşy bir salykatlyrak ýeri göz astyna alyp ugraýsam diýip sala salýar welin... teý, sesi çykmasa näme o näteňenälediň!
Abat daýza ýakasyna elini ýetirdi:
—Hakyt, ýeke sözem diýenokmy?
Myrat aga başyny ýaýkady:
—Eger-eger...
—Toba tagsyr, toba tagsyr—diýip, Abat daýza ýakasyny towlam-towlam edip oturyşyna, adamsyny öz ugruna kowdy.—«Ere bakandan, ýer gorkar» diýenleri-dä!
—Geplemän iç ýakýan eken ol—diýip, Myrat aga dowam etdi.—Tüýs soky daşyň bar-da! Beýle dymmadan-a eline taýak alyp, düwläp duranam müň paý gowudyr. Häk, Gurban goňşy oňaranok-da. Eliňe degerliräk zat al-da, geç-dä daşyna!
—Heý, wi... aý, oglan!—diýip, Abat daýza Myrat aganyň bu sözlerine öz daşyna geçilip barylýan dek bolup gygyrdy.—Urup bolmaz-a ony. Uly adam ahyry indi. Ile ýolbaşçy bolup ýör-ä!
Myrat aga gahar bilen elini silkip goýberdi:
—Aý, goýsan-aý senem, heleý... Özi ulam bolsa, hakyly kiçiniňkiçe-de ýok eken şoň!
Adamsynyň gaharynyň gelenini duýdumy-nämemi, Abat daýza:
—Heýlemi!..—diýdi-de, gaýdyp sesini çykarmady.
—Gurban goňşyňkam aňsat däl—diýip, Myrat aga özbaşyna hüňürdedi.—Uly şeýdip, öňlerini baglap otursa, kiçileriniňem bagty açyljak däl-ä... Goňşyň Sylapdan soňky çagalaram öý-işik borluk derejä ýetipdirler... Bazary sowulmanka, olaram ile goşmaly.—Şeý diýip, Myrat aga sözüne birneme dyngy berdi. Soň ýene dowam etdi.—Menem halys gaharyma çydaman: «Sen-how, köşek, lal bolmasaň, ataňa bir zat diý ahyr, beýdip soky daşy ýaly bolup oturma!» diýip gygyrdym.
—Heý-wi!..—diýip, Abat daýza ýene ellerini ýakasyna ýetirdi.—Heýem, iliň çagasyna şeý diýerlermi?!
—Diýjek!—diýip, Myrat aga onuň sözlerini agzyndan kakyp aldy.—Gaty gitse, beterräginem diýerin! Gurban goňşy bilen nije ýyl bäri agyryşman-ynjaşman, dogan ýaly bolup gatnaşyp otyrys. Atasyny käeden çagy onuň çagalaryna käemäge hakym bar meňňem. Onsoňam, asyl Gurban goňşyň özem meni hut Sylaba birki agyz diýdirmek üçin çagyran eken...
Abat daýza baş atyp, pessaý ses bilen makullady:
—Hüm... Asyl şeý diýsene...
—Hawa...
—Eri, onsoň, Sylap seň diýeniň bilen bir gepe gulak saldymy?
—Islänimiz-ä çykmady ondan...—diýip, Myrat aga ýene gepiň netijesini aýtmaga howlukmady.—Ýöne dil-ä açdy.
—Näme diýdi dil açyp?—diýip, Abat daýza howlukdy.—Heý, pyşgyran zady boldumy?
—Boldy—diýip, Myrat aga uludan dem aldy.—«Men rugsat berýän, kiçileri öerip-çykaryberiň» diýdi.
«Hih!» edip, Abat daýza içini çekdi:
—Daş edewersin! Indi utanmajakmyka... şo syraty bilen... Toba-toba, gulak eşitse-de, göz bir görmäwersin! Ogul berse-de, gyz berse-de, ibalysyny berewersin!
Şundan soň Sadabyň ejesi-kakasynyň ikisem dymdy. Ses-üýn çykmady. Içerde çyra öçdi. Sadap eline işini alyp, gabatdaky jaýda çökdi. Gulagyny ejesi dagynyň ýatan jaýyndan aýyrmady. Diňşirgendi oturdy. Birhaýukdan soň çalaja açyk duran gapydan Abat daýzanyň ýeriň aşagyndan eşidilýän ýaly hüňürdisi geldi:
—Men saňa bir zat aýdaýyn weli, çal, eger bir ýerde diliňden sypdyrsaň-a... hijimize abraý-a bolmaz!
—Ýak, senem, heleý!—diýip, Myrat aga gaharly hüňürdedi.—Şu ömre çenli tanarçarak bolansyň-la meni!
Abat daýza pessaý pyşyrdy bilen Sadabyň eşidip ýören aýylganç gürrüňini gaýtalady:
—Şoň öýlenerlik ýagdaýy ýok ýaly-la, çal!
Bu habar Myrat aganyň gulagynyň düýbünde top atylan ýaly etdi. Ol:
—Eý-ho!—diýip, seslendi.—Ýak, heleý, seňňem tapyp ýören zatlaň-ňaýt!—diýibem, bu habara ynanasynyň gelmeýänini duýdurdy.—Heý, şeýle-de bir zat bormy!
—Aýallar aýdýa—diýip, Abat daýza sözüni tassyklamak üçin janykdy.
—Aýallar aýdýan bolsa, dogrudyr—diýip, Myrat aga kinaýaly gepledi.—Aýallar nädürs zat aýtmaz!.. Pahaý-da welin... Tapyp ýören zatlaryna sered-ä bularyň!
—Eger çynym, ynanaý, çal!—diýip, Abat daýza barha janygyp, ýene delil gözledi.—Diňe aýallar däl, hemmelerem diýýä!
Myrat aga azmly gepledi:
—Kim diýse-de, sen lal bol! Goňşy bolup otyrys. Bizden çykanyny bilseler, goňşular näder!.. Haý, akylsyz heleý! Il ugruna yňyp ýörme. Ilde-günde aýdan-diýen kän bolar!
Abat daýza gaýdyp sesini çykarmady. Myrat aga soňra özbaşyna hüňürdedi:
—Be... Bendäniň çagasy asyl lal-jimler bolup otyr diýýän-le... Ýa bi gepleň aňyrsynda bir zatlar bar bolaýmasyn...
Şunuň bilen Sylaply gürrüň tamam boldy.
Gürrüňlerden ýaňa Sadabyň kellesi gum dykylana döndi. Sylap hakda diýilýän gepler onuň gaharyny getirdi. Bu diýilýän zatlara onuň birjigem ynanasy gelenokdy. «Ilde-günde görip kän, bir garaýüregiň tapyp ýören zadydyr-da, onuň köp wagtlap öýlenmän ýöreni üçin aýdaýandyrlar» diýip, öz-özüni ynandyrmaga çalyşdy.
Kolhozçy gyzlaryň arasynda bolsa, ýene Sylap hakda täze gürrüň ýaýrady:
—Sylap okaýarka, bir gowy gyz bilen halaşanmyş. Ýöne ol gyz biwepa bolup çykanmyş. Sylabam ony şeýle bir gowy görenmiş welin, indi hut şol gyza meňzeş gyzy tapýança öýlenjek dälmiş—diýşip, gyzlar erteki aýdyşýan dek bolup, täze gürrüňe barha gyzýardylar.
Hatda bu gürrüň ýaýrandan soň, Sylaba göwün ýüwürdýän gyzlar ýene onuň alnyndan bezenip-beslenip çykmaga-da başladylar.
Gurban aga-da uly oglunyň agzyna gaýdyp aňkarylmady. Sylapdan kiçi çagalarynyň öermelisini öerdi, çykarmalysyny çykardy.
Sadap bolsa yşkyň heserinden saralyp-soldy. Nä alaçlar etjegini bilmän urunýardy. Gijeler kirpigini kirpigine gatman çykýardy. Oba gyzynyň ýüreginde çyn söýgi at salýardy!
Günleriň bir güni Sadap ýüregine daş baglap, Sylabyň çykan jigisi Bibiniňkä gitdi. Ýüzi kül urlan ýalydy, solukdy. Eginlerinden daş asylan dek, agras dem alýardy. Onuň gamaşyp duran ýüzüni görüp, Bibiniň sussy basyldy.
—Eýgilikmi, Sadap, ýüzüň-gözüň salyk-la?—diýip, ol myhmany öe girmänkä howlugyp sorady.
Sadap gepi birbada nämeden başlajagyny bilmedi. Haslap-haslap zol uludan dem aldy. Keçe dyrmalady. Ýüzi lap-lap gyzdy. Özüniň düşüp ýören gününe kemsinip, dodaklary tirpildedi. Gözlerinden ýaş damjalary togalanyp gaýtdy. Onuň bu bolşy Bibiniň zähresini ýardy. Ol ýüregini howladyp, Sadabyň eginlerine ýapyşdy:
—Ýa öýde bir bolmasy iş boldumy, Sadap?
Bibiniň gorkudan tegelenen gözlerini görensoň, Sadap özüniň telek iş edenini duýdy. Aglap, Bibini gorkuzanyna öz-özüne käýindi. Özüni dürsedi.
—Sen howsala düşme!—diýip, gözýaşlaryny süpürip oturyşyna agras gepledi.—Öýde bar zat gül ýaly. Men öz günüm üçin aglaýan...
Bibi uludan dem alyp, beýläk çekildi:
—Wah-eý, saglyk bolsa bolýa-la gyz! Galan zadyň alajy bor-la. Öýde bir bolmasy iş ýüze çykaýdymyka diýip, zähräm ýaryldy.
Sadap pessaý ses bilen ýene öňki diýenlerini nygtady:
—Ýok-la... Öýde imi-salalyk...
Şeý diýibem, ol eginlerini silkip, ýene uludan dem aldy. Ara dymyşlyk düşdi. Birhaýuk dymyp oturanlaryndan soň, gürrüňi Bibi gozgady.
—Hany, aýt-da nämä gynanýanyňy, Sadap!—diýip, ol Sadabyň ýüzüne seretdi. Özüne aýdyljak habaryň gyza diýseň agram salýanyny duýdy. Sebäbi Sadap zol hyrçyny dişläp, ýüzüni gyzardyp otyrdy. Birsyhly keçe dyrmaýardy.—Çekinme-de aýdyber...
—Wah, aýtmasam-a, ýüregim ýarylyp barýa—diýip, Sadap agzyndan ýalyn çabratdy.—Kime aýtjagymam bilemok...—Şeý diýip, ol biraz dymdy. Soň ýene dowam etdi. —Gyzlaram näme, näçe jora bolsaňam... Joraňam jorasy bar-da... Biri-birine derrew ýetiräýýärler...
—Wah, hawa-da, keseki keseki bolaýýa-da—diýip, Bibi Sadabyň diýenlerini makullady.—Hernäçe jorasyrasalaram... Ýa-da şu zamanyň jorasynda-da derek ýokmy-nämemi... Syryňy saklamag-a kyn...
—Hawa-da—diýip, Sadap baş atdy.—Menem şoň üçin senden haraý isledim, Bibi... Öz doganyň bolansoň...
Bibi Sadabyň bu sözlerinden gürrüňiň Sylap hakda boljakdygyny aňdy. Ýüregi höpläp, boz-ýaz boldy. Sylap sebäpli bir oňaýsyzlyk ýüze çykaýdymyka diýen pikir serine geldi. Sadabyň habarynyň soňuny eşitmäge howlugyp, howsala bilen sorady:
—Näme, Sylap bir bolgusyzlygyň gyrasynda görnäýdimikä?!
—Wah, ýok-la... Sylap bolgusyzlygyň gyrasynda görünmez-le—diýip, Sadap zol uludan dem alyp oturyşyna pessaý gepledi.—Edepsizligi men edýän...
Sadabyň soňky sözlerine Bibi geň galdy.
—O nähili? Sen nämäniň edepsizligini edýämişiň, gyz?!—diýip sorady.
Sadap dilinden sözleriň neneňsi sypanynam duýman galdy:
—Men Sylaby gowy görýän, Bibi!
Sadabyň beýle habar aýtmagyna Bibi bütinleý garaşmadyk bolarly. Ol Sadabyň gözlerine seredip ýylgyrdy:
—Wiý! Ondanam bir edepsizlik bormy?!—Sadabyň juda agras keşbinden çekindimi ýa-da başga sebäbemi, nämüçindir, şundan soň Bibiniňem ýüzi agras sypata geçip, ol uludan dem aldy.—Wah, doganymy gowy görýäniň-ä gowy-la, Sadap jan—diýibem nämedir bir zatlar aýtmaga çemlendi.
Sadap Bibiniň näme diýjek bolýanyny aňan bolmaga çemeli. Ellerini silkip, onuň sözlerini böldi:
—Men edepsizlik etme kemini goýmadym, Bibi! Sen durmuşa çykmandyň... men şol wagtlar oňa hatam ýazdym... Saňa-da diýmäge utandym-da... hut öz elim bilenjik özüne berdim.—Bibi demini alman diňleýärdi. Sadap, hamala, bu zatlary doly aýtmaga güýjüniň ýetmezinden çekinýän dek, çalt-çalt gepläp dowam etdi.—Ol bolsa haty okady-da, otlady... Sesini çykarmanam, yzyna dolandy. Men ol hakda il-günüň diýýän zatlaryna-da ynanamok. «Il agzyny bogup bolmaz» diýipdirler...
Bibi Sadaby ilkinji gezek görýän dek, gözlerini çüýjerdip, oňa tiňkesini dikip, bir salym oturdy. Soň onuň gözleriniň alny ümezläp, ýaňaklaryndan ýaş damjalary yzly-yzyna togalandy. Sylaplaryň maşgalasyna-da ýigit hakda il arasyna ýaýran gepler ýeten bolarly, Bibi Sadapdan: «Il ol hakda näme diýýärmiş?» diýip soramady. Gözüniň ýaşlaryny sylyp oturyşyna nalap:
—Wah, şol öý-işik bolup, ile goşulsa, başga armanymyzam ýok. Ýeköýliniň horazy ýaly bolup ýör welin... biz-ä ölüp bilemzok... Ejem-kakam-a şondan ýaňa halys iki büküldiler...
Sadap barha dogumlandy:
—Sen oňa meniň özüni gowy görýänimi bir aýdyp ber... Her zadam bolsa, doganyňdyr... Belki, düşünişersiň...
—Wah—diýip, Bibi janyýangynly gepledi.—Aýtmasyn-a aýdaryn welin... Diňlese diýsene şo... Asyl, öý-işik meselesinde dil ýaranog-a ol. Şeýdip bagyr-öýkenimize gan öýýä-dä!
Sadap özüne ejir berýän başga aladasyny ýaňzytdy:
—Ýa onuň halaýany barmyka?!
Bibi ýene bir belli zat aýtmady:
—Nä bileýin-dä! Bar bolsa, barlygyny duýduraýmal-a! Kakam pahyr dag-a ol ýeriň aňry ujundan gelin getirse-de, öňüne çöp atjak däller...
Sadap turmakçy boldy:
—Men gaýdaýyn, Bibi... Gyz bolup, oglana habar ibermek gowam-a däl welin... her zadam bolsa, sen onuň bilen gürleşip gör... Meniň ony sulhumyň alýany çyn...
—Bolýa, hökman gürleşeýin—diýip, Bibi söz berip galdy.
Sadap şol günüň ertesi Bibiniň ýanyna habaryny eşitmäge geldi. Ýöne Bibi ony begendirmedi.
—Onuň-a şol bir bolşy, diňlänogam—diýip, Sadaba sowuk habary ýetirdi.
Sadap Bibiniňkiden kellesine taýak degen ýaly bolup gaýtdy. Ýaşaýyş onuň üçin gyzyksyz bir zada öwrülip barýan ýalydy. Bar zada kejebesi darygýardy. Gabadyndan ötüp-geçip duranlaryň «gurgunmysyny-da» onuň ýüregine düşüp barýardy. «Göni geçiberenlerinde bolmaýarmyka?!» diýip, özi bilen saglyk-amanlyk soraşyp geçýänlere gaharlanýardy. Onuň hiç bir zada ünsüni sowman, pikirini böldürmän, ýüreginiň sedasyna diň salyp gidesi gelýärdi. Beýnisinde birsyhly: «Näme etsemkäm?» diýen sowal at çapýardy. «Indi nä alaç edeýin?» diýip, dodaklaryny müňküldedip, öz-özüne sowal berýärdi. Öz-özi bilen gürleşip barýardy. Ýöne bu sowallara jogap tapmaga onda güýç-kuwwat ýokdy. Onuň göz öňünden Sylap birje salym-da aýrylanokdy. Ýigidiň mydama aladaly, gamgyn nazarlaryny ýere dikip, çilim kükedip barýan keşbi gyzyň göz öňünde surat bolup galypdy. Ol pikir elegini her näçe elese-de, Sylap bilen çalşyp boljak ýigidi, özi üçin Sylabyň ornuny tutjak oglany hakydasyna getirip bilenokdy. «Sylapsyz ýaşamaly bolsam, ýaşajagam däl!» diýip, ol bir gün aýgytly pikire geldi. Sebäbi ol Sylapsyz ýaşaýşy göz öňüne getirip bilenokdy. Sylabyň öýünden özünden başga gyzyň girip-çykjagyna Sadap özüniň döz getirip bilmejekdigini bilýärdi.
Üstesine-de, Sadaplaryň gapysynam sawçylar yzly-yzyna kakýardy. Ejesi-kakasy her sawçy gelende, gyzyň daşyna geçip, bolmajysyny bolýardylar. Ýalbarýardylar, käeýärdiler, düşündirýärdiler... Ýöne, barybir, gelen sawçylar yzyna ugradylyp durdy... Bu ýagdaýyň hem uzak dowam etmejekdigine Sadap aňryýany bilen göz ýetirýärdi. Ejesidir kakasynyň günleriň bir güni özleriniňkini gögertjekdigini duýýardy. Şonuň üçinem maý barka, Sylaba niýetine düwen zatlaryny diýip galmak isleýärdi.
Ol her gije Sylaby daşarda ýekeräk görmek üçin peýläp başlady. Oňa-muňa güýmenen bolup, tä goňşy öýde çyra öçýänçä, daşarda köwlendi. Gözlerini goňşulardan aýyrmady. Tomsuň aý aýdyň gijeleriniň birinde hem oňa Sylaba sataşmak miýesser etdi. Obada toý boldy. Agşamlyk hemmeler bagşy diňlemäge gitdi. Sylap bilen Sadapdan başga jemende galmady. Sylap gapydaky agaç sekiniň üstünde ýassyga ýanbaşlap, täze gazetleri gözden geçirýärdi. Amatly pursada garaşyp, ýüregini eline alyp ýören Sadap öýler gowy çolaransoň, sallanjyrap, goňşulara ugrady. Ýüzüne gazet tutup, öz oý-pikirleri bilen başagaý bolup oturan Sylap birbada gyzyň tagta sekä golaýlaşanynam aňşyrmady. Sadap özüne üns berilmese-de, sekiniň bir gyrasynda çökdi. Aýaklaryny sallap oturdy. Sylaby içgin synlady. Oňa seretdigisaýy gözleriniň alny ümezledi. Ýamanlykda tutulan dek, galpyldady. Ýüregi böküp-böküp, agzyndan çykaýjak bolýardy. «Sen meni näme üçin halaňok?» diýip, gyz Sylaba seredip oturyşyna oňa sessiz ýüzlenýärdi. Şu sowal beýnide gaýtalandygysaýam gözýaşlar owany dolduryp barýardy. Birdenem gözüň owasy ýaşdan püre-pürlendi-de, damjalar gyzyň ýaňaklaryndan ýol ýasap gaýtdylar. Gyz aýalary bilen ýüzüni süpürip, uludan dem aldy. Onuň haşşyldysyna Sylap tisginip gitdi. Elindäki gazetini bir çete oklap, göze ilmez çaltlyk bilen ýerinden zöweldi. Sadabyň gelenini aňşyrmanyna geň galdymy ýa-da gyzyň sessiz gözýaş döküp oturmasyna aljyradymy, birbada näme diýjeginem bilmedi.
—E-he... S... Sadap...—diýip, sakawlady. Soňam birden özüni ele alyp, çalt-çalt gepledi.—Sadap? Kim göwnüňe degdi?
Sadap geplemedi. Ýigide balkyldap duran pyýala gözlerini dikip oturyşyna, birsyhly dymdy. Zol uludan dem alyp, aýalaryny ýüzünde gezdirýärdi.
—Sadap, saňa näme bolýar?—diýip, Sylap ýene pessaý ses bilen sorady.
Gyzdan ýene jogap bolmady. Şol bir bolşuny saklap, sessiz dymdy.
—Birden... kakaň dagy göräýse... gelşiksiz bolaýmasa...—diýip, Sylap töwerege ätiýaçly garanjaklady.
Ýigidiň bu sözlerine Sadabyň dili açyldy. Ol gandaryny gören dek bolup, gaharyny dişleriniň arasyndan syzdyrdy. Agzyndan ýalyn çabrady:
—Kakam şuş-şu wagtjyk gelip, etimi çişe düzäýsedi!
Gyzyň gahary Sylaby aljyratdy. Ol näme diýjegini bilmedi.
—Beý diýmesene, beý diýmesene—diýip, aljyraňňy gaýtalady.—Uruş-sögüş gowy däl, Sadap!
—Beterräk zadam diýerin men!—diýip, Sadap indi gözýaş dökmesini bes edip, gahardan saňňyldady.—Men saňa ýekeje zat aýtmaga geldim... Şony eşit... Soň bihabar galyp, arman çekme!—Şeý diýip, Sadap Sylaba tarap nazar aýlap goýberdi. Sylap gyzyň ýüzüne-de seredenokdy. Gülli keçäniň üstüne oklanan gazetlere bakyp otyrdy. Gyz dowam etdi.—Men özümi öldürjek, Sylap!
Şu sözden soň Sylap başyny galdyrdy-da, Sadaba nazar aýlady. Sesi howsalaly çykdy:
—O näme üçin? Beýtmek bolmaz ahyry!
—Men özümi seň üçin öldürjek!—diýip, Sadap okunyň nyşana degenini aňyp, barha dogumlandy.—Özünem «Meň ölümime Sylap günäkärdir» diýip ýazyp gitjek!
Sylap uludan dem aldy. Çep eli bilen maňlaýyny tutdy:
—Meni beýle betbagt edip gitmek saňa nämä gerek boldy, Sadap? Men saňa näme ýamanlyk etdim?!
—Sen gowy oglan bolup doglupsyň! Ana, şol seň maňa ýamanlygyň!—Sadap şeý diýip, uludan dem aldy.—Aşa gowulygam ibaly zat däldir, bilseň!
—Betbagt bolup doglanyň üçin diýsene!—diýip, Sylap maňlaý saçyny penjeledi. Dem alanda, eginleri silkinip gitdi.—Betbagt bolsaň, hemmeler saňa ýagy bor eken...
Sadap birden «sen-men» ýok, sekiden düşdi-de, hasanaklap, Sylabyň gabadyna baryp, ýere dyzlaryny diräp çökdi. Ellerini serip, ýene aglamjyrady:
—Men seniň bagtyňy açaýyn, Sylap! Ýöne meni başga ýigidiň gapysyndan girip-çykmaga mejbur etme! Sensiz ölerin men, ölerin... Alla kessin, ölerin... Beýdip äsgermezlik edip, gyz ýüzümi gyzardyp durmasana! Ejemem-kakamam meni indi uzak saklajak däller...
Sylap ýerinden turdy-da, beýläk geçdi. Soňam sekiden düşüp, köwşüni geýdi. Öe girip gitdi. Çilim alyp çykdy. Daşky gapynyň bosagasynda oturdy-da, çilim otlandy. Ajy tüssäni birnäçe gezek işdämenlik bilen sordy. Soran tüssesini agyz-burnundan burugsadyp goýberensoň, aýagyndaky ala-mula matadan tikilen şypbygynyň burnuna seredip dymdy. Uludan dem aldy. Çiliminiň külüni kakyp goýberdi-de, Sadaplaryň öýüne tarap göz aýlady. Ýene pessaý ses bilen gyza ýüzlendi:
—Biri görse, aýyp bor, Sadap! Tursana. Beýdip bir oturmasana... Haýyş edýän...
Gyz öz bolşunyň edepsizligini duýdumy ýa-da Sylabyň sözüni ýykmak islemedimi, ýerinden galdy. Köýneginiň gum basan ýerlerini kakyşdyryp, ýene sekä geçip, aýaklaryny sallap oturdy. Özüniň bolşuny aklajak boldumy-nämemi, nalynjyrady:
—Şu bolşumyň aýypdygynam bilýän, Sylap! Gyz bolup oglanyň üstüne atylmagyň türkmen gyzy üçin ölüm bilen barabardygynam bilýän! Sen meni edepsizligim üçin bagyşla! Gaty görme! Ýöne men nädeýin... başgany ýüregim almasa... nädeýin!
—Öýüňize bar, Sadap—diýip, Sylap şol bir pessaý hörpde gepledi.—Soň bir gün işde gürleşeris... Kakaň dagy görse...
Sadap Sylabyň sözüni kesdi:
—Ýok!—diýip, dogumly aýtdy.—Görüp geçsin kakam. Şu gijeden ýekeje sagadam aňry geçmen! Ýa ölüp dynjak... Ýogsa-da aýt bir belli gep!
—Eger men «seni halamok» diýsem näme?—diýip, Sylap gyza sowal berdi.
Sadap tok urana dönüp, ýerinden zöweldi.
—Beý diýmäweri!—diýip, ýalbaryjy gepledi.—Duran ýerimde ýüregim ýarylar!—Şeý diýip, Sadap ýene Sylaba tarap ädim urdy.
—Otur, otur—diýip, Sylap elini öňe uzadyp gepledi.—Eriňde oturaweri... Şonda-da düşünişeris!
Sadap ýene sekide çökdi-de, sesine alada çaýdy:
—Ýa-da başga halaýanyň barmy, Sylap?
—Eger bolaýsa nädersiň?!—diýip, Sylap onuň sowalyna sowal bilen jogap berdi.
—Başymy alyp giderin mundan—diýip, Sadap ahmyrly gepledi.—Barybir giderin. Seniň bilen başga bir gyzyň tirkeşenini görenimden... ölenimi müň paý gowy görýän!
Şundan soň Sadap dymdy. Birhaýuk oturybam, gepini ýene öňküje nyşanasyna gönükdirdi:
—Barybir, gidäýsemem, «Sylabyň sözümi ýykanlygy, göwnüme degenligi üçin gidýän» diýip ýazyp giderin!
—Şeýt, şeýt—diýip, Sylap çekip bolan çiliminiň galyndysyny bir çete pitikläp goýberensoň, keýpsiz gepledi. —Meni ile masgara et!..
—Men-ä seniň gowy görýän gyzyňam ýokmuka diýýän!—diýip, Sadap ýigidiň taryna kakyp görmek isledi.
Sylap geň galdy:
—O näme üçin beýle netijä geldiň?
—Eger bar bolsa, bu çaka öýlenip dynardyň-a!
Sylap ýene dymdy. Sadap goşa örüm saçlaryny oýnap, aýaklaryny hallanladyp oturyşyna gepini berkitdi:
—Meniň bilen şeýdip oturmaga gorkýan bolsaň, men gaýdaýyn! Ýöne ejeň dagyny bize ibermäge söz ber! Eger halaýan gyzyň ýoklugy çyn bolsa, söz ber!
Sylap agras gepledi:
—Adam bilen oňşup ýaşaşmak ony daşyndan gowy gören ýaly däldir, Sadap! Gowuja pikirlen! Söýginiň gözi kördür, ol adamy hemme zadyň üstünden eltip biler!
—Oňşaryn! Etimi çişleseňem, oňşaryn!—diýip, Sadap Sylabyň özüne tarap birneme ýykylyp ugranyna göz ýetirip özelendi.—«Öl» diýseň, ölerin, «gül» diýseň, gülerin! Ynanaý maňa, Sylap!
—Saňa meniň bilen ýaşaşmak kyn düşäýmese...—diýip, Sylap bir depen ýerini depdi.—Gowy oglan kän ahyry!
—Kyn düşmez, Sylap!—diýip, Sadap barha janykdy.—Kyn düşse-de, çydaryn! Meniň üçin dünede senden özge gowy oglan ýok. Düşünýäňmi sen şoňa?!
Sylap başyny aşak salyp dowam etdi:
—Maşgalanyň abraýyny saklamak üçin... uly gaýrat gerekdir, Sadap! Sen heniz durmuş görmedik gyz! Saňa bu wagt ýaşaýyş juda ýeňil görünýändir... Ýöne durmuş göz öňüňe getirişiňden bütinleý başga zatdyr, bil şuny, Sadap!
—Men hiç zadam biljek däl!—diýip, Sadap ýene kesirligine tutup ugrady.—Ýaşamaga razy bolsaň-a, men seni her edip-hesip edip bagtly etmäge söz berýän... Ýogsa-da hälki diýenlem...
—Be... nätdiň-aý—diýip, kyn ýumuş buýrulan çaganyň bolşy ýaly Sylap ýüz-gözüni eňşetdi.—Garaz, seniň meň bilen bir öýden girip-çykjagyň çyn-ow, Sadap!
Sadap gaýdyp oňa jogap bermedi-de, ýerinden turup, öýlerine ugrady. Gidip barýarka-da, yzyna gaňrylyp:
—Iň soňky gün ertir. Eger ejeň dagy gudaçylyga barmasa, birigün gölegçi gitmeli bolarsyň. Sözüm sözdür!—diýdi.
Gyz gitdi. Sylap şol oturyşyna saçlaryny penjeläp galdy. Pikire batyp, birhaýuk oturdy. Birdenem onuň ýadyna arada kolhoz başlygy Baba aga bilen raýkoma gidişi ýadyna düşdi. Şonda olary oba hojalyk bölüminiň müdiri çagyrypdy. Müdir Baba agadan Sylap hakda kän öwgüli sözleri eşidenden soň: «Maşgalaň barmy?» diýip, Sylaba ýüzlenipdi. Onuň heniz öýlenmändigini eşidibem başyny ýaýkapdy-da: «Hany, dogrujaňy aýt ýa-da aýrylyşaýdyňmy?! Ýigidi ýokarrak işe çekjek bolsalar, maşgala ýagdaýyna-da-ha seredýändirler» diýipdi. «Hökman öýlenmek gerek» diýşip, soňra Baba aga bilen müdir ikisi Sylaba ýerli-erden igenipdiler.