ANNAGULYDEPE
Iki dost—iki sazanda Hanguly bilen Allanuruň başky durmuşy dessanlardaky wakalara çalym edýär. Olaryň ikisem «Hudaý urup, pygamberem hasasyny dürtenlerden». Atalaryndan galan ujypsyzja ýerjagazlaryndan başga, dört tarapy gamyş bilen ýapylan küme diýäýmeseň, dostlaryň hiç biriniň-de atlaryny tutup sanar ýaly zady ýokdy. Ikisem duldegşir goňşudy. Şonuň üçin olar meller ýerleriniň-de arasyna çil çekip durmadylar. Bile depip, bile ekdiler. Hasylam deň paýlaşyldy. Tanamasaň, olary hökman bir atanyň ogullary diýmek boljakdy.
Dostlar garybam bolsa, uly iliň guwanjydy. Çar ýandan çakylykçy gelip, asyl, kä halatlar olaryň ýer işine-de elleri ýetmezdi. Dostlar iliň raýyny ýykandan, mellek ýerleriniň depilmän, ekilmän galanyny kem görmezdiler. Gollaryna sazlaryny alyp, basym ýola düşerdiler.
Hanguly bilen Allanuruň ikisem kyrk ýaşyň içinde özleri ýaly garyp maşgalanyň gyzlaryna öýlendiler. Allanuruň ogly, Hangulynyň bolsa gyzjagazy boldy. Goňşular dört bolup, iki perzende guwanyp, aňyrsyna çykyp bilenokdylar. Alty bolup bir saçakdan çörek iýdiler. Edil dilleşen ýaly, Hanguly bilen Allanuruň aýaly-da bir günde ýogaldy. Iki jora suwa gidende, däli Jeýhun olaryň ikisinem gara girdabyna çekdi.
Annaguly iki sazandadan—iki halypadan tälim alyp, ökde bagşy bolup ýetişdi. Oglan ýaşam bolsa, basym özüni ile tanytdy. Bütin Şorgala obasynda onuň öňüne çykyp bilen sazanda-da, bagşy-da tapylmady. Annaguly aýdym aýdyp, saz çalyp ugrandan, töweregine aý berip oturan adamlar telpeklerini ýere urup, öňe-öňe süýşüp, asyl, rahat oturyp bilmezdiler. „Jan saňa!“, „Berekella, bagşy!“ diýen sesleriň yzy üzülmezdi. Aýdym-saz diňläp,, ýeňlerini dişleşip duran ulugyzlar bolsa, otlukly nazarlaryny ýigide dikişip, müň näz-kereşme bilen gyýa-gyýa bakardylar. Emma Annaguly üçin ol gyzlaryň bary bir ýanady, çagalykdan bileje oýnap-ösen Zybasam bir ýana. Zybanyň gözlerem, bakyşlaram beýleki gyzlaryňkydan büs-bütin üýtgeşikdi. Onuň bakyşlaryny diýsene! Ýigidiň nazary her gezek Zybanyň nazaryna düşende, günüň gyzgyn howruna çydam edip bilmedik gar ýaly pagyş-para bolardy.
Annaguly „Sakla ýolun, Maral suwa geledir“ diýip, aýdyma gygyran wagtam, özüne hyrydar seredip duran gyzlaryň içinde aýdymda tarypy ýetirilýän Marala meňzeşini görmek üçin başynam galdyrmazdy. Onuň süzülen gözleriniň öňünde küýzesini göterip, seýkin basyp, sallanjyrap gelýän Zybasy janlanardy. Zyba göz öňüne geldigisaýy bolsa, ýigit barha joşardy. Onuň aýdymlary diňläni meýmiredip barýan jadyly bir owaza öwrülerdi. Dutaryň tarlary bolsa, üzüläýjek-üzüläýjek bolardy.
Ejeleri ýogalansoň, iki öýüňem biş-düşi, hysyrdysy Zybanyň eline galdy. Zybanyň taýýarlan naharyny iýmek, ýuwan eşiklerini geýmek Annaguly üçin has-da lezzetlidi. Ol gyzy synlap oturyşyna, ony öz gelinligi däl-de, hut gelni hasap ederdi. Süýji arzuwlaryň kölüne çümerdi. Zybanyň hem Annagulyny ýekeje salym-da özünden daşlaşdyrasy gelenokdy. Toýa saz çalmaga gidende, dutaryny äberip durka, mähriban gözlerini ýigide dikip:
—Basymjak geleweri—diýip, her gezek aýdardy.
Gyzyň şu pursatdaky delmuryp bakyşy, diýen sözleri bolsa, ýigidi toýda rahat oturtmazdy.
Bir gün maşgala ýaňyja saçak başyna geçipdi. Şol wagt aldyrany bar ýaly, atyny säpjedip, Köpek han geldi. Zalymlykda ile belli hanyň gyzaryp duran gözleri gan ýalan ganjygyň gözlerini ýatladýardy. Şorgalalylar Köpek hana iki bükülip, tagzym ederdiler. Şeýtmedigiň ýagyrnysynda bolsa, gamçy oýnardy.
Annaguly baryp, hanyň atyny tutdy. Hanguly bilen Allanur ýedi gat halynyň üstünde oturyp, altyn tabakdan nahar iýýän hanyň garyp saçagynyň gaty çöregine el urmajagyna gözleri ýetip dursa-da, türkmençilik däbine eýerip, hana ýerli-ýerden mürähet etdiler.
—Gel, han aga, saçak başyna geç!
Köpek han özüni görenden, ýeňini dişläp, gara çatma girip giden Zybanyň yzyndan bihaýalyk bilen seredip durşuna, ýoknasyz gülküsi bilen alawagyrdy turuzdy. Tumşugyny gedemlik bilen göge tutup:
—Ýok!—diýdi.
„Hümm“ edip, atynyň gulaklaryna seredip, biraz oýa batdy. Pişge murtlaryny sypalap, elindäki gamçysy bilen ädigine çalaja kakdy-da, Hangula ýüzlendi:
—Sen ertir gala baryp gaýt!
Ol şeý diýip, „aýryl!“ diýen terzde Annagulyny gamçysynyň ujy bilen çalarak itdi-de, „sag boluňam“ diýmän, atyna gamçy çaldy.
Hanyň sözleri nahara awy sepdi. Işdäler tutuldy. Ömür, garybyň ýaşaýan ýerine tarap seretmegem islemeýän hanyň bu öýe gelmegi gaty eýmendirijidi. Annaguly ylgap diýen ýaly, Zybanyň oturan öýüne girdi. Gorkudan ýaňa gyzyň ýüzi ýedi ýuwlan ak esgä dönüpdi. Gözleri howsalalydy. Dört örüm saçlaryny gysymlap, gymyldaýsa, öý üstüne ýykylaýjak ýaly, sarsman, tärime söýenip otyrdy. Annagulam gyzdan az tolgunanokdy. Gahardanmy, gorkudanmy, onuňam ýüregi agzyna gelipdi. Ýigit, özi gorkaklyk etse, Zybanyň has-da beter boljagyny aňyp, giňgöwrümli söz urdy:
—Hany, tur, Zyba, çörek iýeli. Nahar sowady. Bolup oturyşyň dagy nähili?!
Ol baryp, Zybanyň gollaryndan tutup galdyrdy. Gyz gorkusyndan sandyraýardy. Agzyndan ýalyn çabraýardy. Ol mejalsyz seslendi:
—Annaguly... Men gorkýan!
Annaguly gyza göwünlik berdi:
—Gorkma, Zyba jan. Bary gowulyk bilen gutarar. Seni hiç kime ynjytdyrman!
Emma ýigidiň o diýeni bolmady. Hanguly gala gitmedi. Sebäbi ýagdaý aýdyňdy. Garybyň toýuna-da barmaýan hanyň hut özi Hangulyny gala çagyrmaga gelipdir. „Ýok, Köpek han, eger öýlenmedik ýigit bolsaňam, men gyzymy saňa rowa görmezdim“ diýip, Hanguly içini gepletdi. „Häzir bolsa, ony saňa on birinji edenden, ähli şaty meň üçin ýeňil bor“.
Iki dost maslahat edip, Zyba bilen Annagulyny gaçyrmagy ýüreklerine düwdüler.
—Ikiňiziňem başyňyz dik bolsa bolýa. Nirede gezseňizem, aman geziň! Biziň bolsa, köpümiz ötüp, azymyz galypdyr. Hanyňam alan galasy özüniňki. Zor etse, iki garryny zyndana taşlar—diýip, Allanur ýaşlara ak pata berip durka aýtdy.—Ýaşamaga nesibe bar bolsa, zyndanam çykylar, wagty gelip.
Annaguly bilen Zyba atlarynyň başyny ilerik—çöle tarap öwürdiler. Gije garaňkydy. Misli, aşyklary ýaman gözden gizlemäge maý bolsun diýýän ýaly, nury bilen dünýä ýagtylyk berýän Aý hem bu gün bulutlaryň aňyrsyndan çykmady. Gökde, bulutlaryň seýregräk ýerinde ýyldyzlar ýylpyldaşyp görünýärdi. Tomus gijesini bulut örtüpdi. Töwerek ümsümlikdi. Diňe atyň ýandakdyr syrkynlary eýläk-beýläk ýykyşdyrýan ujypsyzja şygyrdysy eşidilýärdi. Käwagt bolsa, atyň aýagynyň aşagynda „şatyrt“ edip, çöp döwülýärdi. Ýürekgysdyryjy ümsümlik ýaşlara birjigem täsir edenokdy. Ýöne, özleriniň bileje, onda-da ykballaryny birleşdirip, ömürlik bile bolmak üçin ýola çykandyklary olary ruhlandyrýardy. Hiç zat hakynda gürleşmeseler-de, ýürekleri biri-birine näme diýmelidiklerini bilipjik durdy. Iki juwan ýürek biri-biri bilen sedasyz sözleşýärdi. Zyba Annagula barha gysmyljyrap, eýjejik elleri bilen ýigidiň bilinden berk ýapyşyp otyrdy. Annaguly hem gyzy biri äkitjek bolup, üstüne towusmaga taýýarlanyp duran ýaly, bir eli bilen öz biliniň daşyndan halka guran näzijek elleri saklaýardy. Beýleki eli bilen bolsa, hem gamçy saklaýardy, hem uýan.
Obadan gowy saýlananlaryndan soň, bir eýmenç zadyň baryny duýan ýaly, at horguryp başlady. Emma töwerekde ümsümlik höküm sürýärdi. Annaguly hernäçe diňşirgense-de, hiç zat aňyp bilmedi. „Şagal ýa-da möjekdir“ diýen pikir bilen ýoluny dowam etdi.
Birden, näzijek eller, biri bat bilen çekip alan ýaly, Annagulynyň bilini boşatdy. Yz ýanyndanam „gürp“ edip ses çykdy. At towsup, honda düşdi. Annaguly eýerden berk ýapyşyp, zordan ýykylman saklandy. Egnindäki tüpeňe ýapyşdy. Onýança, onuňam boýnundan Zybany atdan agdaran ýüpüň halkasy ildi. Elindäki gamçy zyňlyp gitdi. Özi bolsa, gapdallaýyn atdan agdy.
—Hi-hi-hi-hi!
—Ha-ha-ha-ha!