Bigünäniň ýakylyşy
(nowella)
Student ogul bilen gelni Suraý eje güler ýüz bilen garşylady. Agtyjagy Myratjygy dessine bagryna basdy. Öýüň töründen derrewem sallançak gurdy. Ogludyr gelniniň yzyna gitmeli güni öňem telim gezek gaýtalan zatlaryny gaýtalady:
—Süýtden gandyr-da, ukladypjyk git, gelin jan, özüňem ynjalykly bolarsyň!
Tawus şeýle-de etdi. Hernäçe ynamly golda goýup gidýänem bolsa, sallançakda uklap galan oguljygy onuň göz öňünden ýeke salym hem gidenokdy. Gijeler gözüne uky gelenokdy. Aglap, dik oturyp geçirýän gijelerem bolýardy. Käteler hem: „Kösense-se, öz ýanymda kösensin“ diýip, düwläp galýardy. Ýene ony Seýran köşeşdirip saklaýardy: „Ejem meni ulaldypdyr ahyry, meniň oglumy hor edermi ol!“
Seýranyň sözleri, sapaklaryň kynlygy onuň ýüregini birneme düşüşdirýärdi. Şeýdip-şeýdip, Tawus soňabaka çagasynyň aýralygy bilenem öwrenişdi. Aýratyn hem, gaýynynyň: „Ogluň öwrenişdi, ýagdaýy gowy“ diýip, hat alansoň, ynjaldy.
Gaýyn gelne şeýle mazmunly hat ýazsa-da, ogla öwrenişmek aňsat düşmedi. Ene süýdüne öwrenişen çaga rezin emzigi almady. Açlygyndan birsyhly aglaýardy. Suraý daýza bolmajagyny bilip, goňşy gelne ýalbardy. Ýöne bu synanyşygam birbada başa barmady. Sebäbi bäbejik bigäne teni duýan bolarly. Kellejigini iki ýana ýaýkap, wäleýärdi. Gözjagazlaryndan ýaş damjalary syrygýardy. Suraý daýza onuň agysyny goýdurjak bolup, agtygyny uzak gün gujagyndan goýman hallanladýardy. Dyz epenokdy. Özem onuň bilen deň gözýaş dökýärdi. Çagajyk küýsän zadyny tapman, aglap, halys surnugansoň, mejalsyz halda uka giderdi. Aglamakdan ýaňa gözleriniň daşyna çiş ýöräp, dodajyklary kesmekledi. Bolsa-da, ol ukynyň arasynda zat saýgarmady. Goňşy gelin ony uklap ýatyrka emdirip gidýärdi. Ýöne häli-şindi oýanyp duran çaganyň ýanyna ylgap durmak goňşa-da aňsat düşenokdy. Aýratyn hem gijelerine bu kyndy. Şonuň üçin eýtdi-beýtdi, Suraý daýza oňa rezin emzik bilen süýt emmegi öwretdi.
Çüýşeli süýdi çaga emse-de emdi welin, soňundan ejir hem çekmeli boldy. Süýdüň çalşylmagy içagyry döretdi. Çaga ysgyn-mydardan gaçyp, halys boldy. Suraý daýza agtygy bilen keselhana ýerleşdi. „Okuwlaryna zyýan bolaýmasyn“ diýen ätiýaç bilen ogludyr gelnine habaram etmedi.
Garaz, ölümiň öýünde agtygynyň güni düzeldi. Ol ahyry enä-de öwrenişdi, çüýşeli süýde-de. Tomus kanikulyna çenli ese-boýa galdy.
Tomus kanikulynyň ilki güni Tawus hem, Seýran hem oba guş bolup ganat gerdiler. Ukladyp goýup gaýdan oguljygynyň keşbi göz öňünden birjik-de aýrylmaýan Tawusyň ýüregi üzülip barýardy. Göwnüne bolmasa, samolýot hem bütinleý hereket etmän, asmana daňlyp goýlan ýalydy.
Ahyrsoňy ogul goýlup gidilen gapa gelindi. Şol pursat Myratjyk patdyldap, ýörjen-ýörjen bolup ýörşüne, nämedir bir zatlara güýmenip, iki ýana gybyrdyklaýardy. Ojagyň başynda güýmenip ýören enesine gudurdap, düşnüksiz dilde bir zatlary gürrüň berýärdi. Eline kiçijik çöpjagazy alyp, ondan-oňa gatnaýardy. Onuň näme diýýänine düşünmese-de, Suraý daýza agtygynyň „häsini“ berýärdi. Myratjyk enesi Suraý daýza „eçje“ diýip ýüzlenýärdi.
Bir ýyla golaý wagt bäri ilkinji perzendiniň didaryna zar bolan Tawus aňyrdan gelenden goş-golamyny-da ýere oklap, Myratjyga gujak gerip topuldy. Bagryna basdy. Bokurdagy dolup duranlygy zerarly, zordan gepledi:
—Balam! Balajygym!..
Şeý diýibem, ol çaganyň ýaňaklaryndan ogşamak isledi. Gözlerinden ýaş damjalary paýrady. Ýöne Myratjyk ejesiniň teşne dodaklaryny ýaňaklaryna ýetirtmedi. Eljagazlaryny Suraý daýza tarap serip, ýüregi ýarylan dek, wäläp ugrady.
—Eçje! Eçje!—diýip, aýaklaryny däbşenekledip gygyrýardy.
Suraý daýza bialaç bolup, agtygyny öz gujagyna aldy. Enesine barandan soň çagajyk birbada sesini goýan ýaly etdi-de, gözowalaryny ýaşdan dolduryp, özi üçin ýat bolan adamlara aňkaryp seretdi. Soň bolsa kellejigini enesiniň goltugyna dykyp, ýene wälemäge başlady.
Bu bolşa Seýranyňam diýseň keýpi bozuldy. Tolgunmadan ýaňa bütin synasy bilen saňňyldap, çilim otlandy. Gaňşyrawugy tütäp, gözleriniň alny ümezläp gidýärdi.
Tawus bolsa eýýäm horkuldap aglaýardy. Ol ýol sumkasyndan iki sany delje süýji çykaryp, Myratjyga uzatdy. Özem oňa ýene ellerini serip, agyly gepledi:
—Geläý, eziz balam! Men seniň ejeň ahyry! Hopba äkideýin, gel!
Myratjyk süýjä-de imrinmedi. Tawus özüni zor bilen alar öýtdümi-nämemi, Suraý daýzanyň içine giräýjek bolup dykyljyrady. Ýene aýaklaryny däbşenekletdi.
—Goý, balam, goý, seni hiç kime bermen!—diýip, Suraý daýza agtygynyň başyny sypalap, höre-köşe etdi.
—Git...git...—diýip, Myrat agysynyň arasynda gaýtalaýardy.—Git...git!
Suraý daýza ogludyr gelnine ýüzlendi:
—Hany, baryň, öýe giräýseňiz-läň. Häzir bir gözüniň alnyndan gidiň. Sizi ýat görýä bi.
Myratjyk Seýrandyr Tawusy öýde-de goýmady. Enesi ýere goýberensoň, gapynyň agzyna geldi-de, elini içerik uzadyp:
—Git...git!—diýip wäleýärdi.