Gadym wagt bir garyp,
Sygyr çopan bolupdyr;
Kyrk ýaşyna baranda,
Ol bir aýal alypdyr.

Aýaly hem özi dek
Ýurduň belli garyby;
Ikisiniň bolupdyr-
Ne gallasy, ne gaby.

Ojuk-bujuk aldylar,
Ýaşansoňlar dört-bäş ýyl;
Bir sümelge salmaga
Kömekleşdi garyp il.

Iki gotur geçidi
Bu çopanyň bar maly;
Şol geçileň süýdünden
Gurt edýärdi aýaly.

Eden gurdun endigan
Tam üstünde serýärmiş;
Ähim edip it-guşdan,
Günde baryp görýärmiş.

Tiz wagtdan duýýar-da
Azalýanyn gurdunyň;
Dykgat bilen gözleýär
Sebäbini ol munuň.

Saklapdyrlar är-aýal
Gurtlarynyň daşyny;
Gije-gündiz hiç biri
Ýerde goýman başyny.

Bir Kör garga pel-pelläp,
Gonýar gurduň üstüne;
Çopan bilen aýaly
Tutýar muny dessine.

Öldürmekçi bolanda
Çopan bogup gargany.
Ol dillenip diýipdir:
“Howlukma sen, dur hany!

Gahar edip sen meni
Nähak ýere öldürme;
Goýber meni, azat et,
Hiç hili azar berme.

Men bir döwlet guşy men
Gondum seniň başyňa.
Iýsem, zadym örän kän,
Mätäç däl men aşyňa.

Ertir irden ýanyma
Gel, bereýin kän zady.
Kör garga diýip sorasaň.
Her kim biler bu ady”.

Çopan ony goýberdi.
Ynandy-da sözüne;
Sygyrlaryn tabşyrdy
Eýeleriniň özüne.

Şaýyn tutup ugrady.
Kör garganyň yzyndan
Edýärdi ol kän umyt
Onuň aýdan sözünden.

Uly süri çykypdyr
Ýolda onuň öňünden,
Kör gargany sorapdyr
Süriniň çopanyndan:

“Görkezsene, çopan dost,
Kör garganyň öýüni,
Asyl tapyp bilemok,
Kän gözledim men ony.”

“Şundan dogry gidiber,
Syr-da ýoluň boýuny;
Bardyr ýolda at bakan,
Aýdar onuň öýüni”.

Uzak wagt ýöränsoň
Duşdy oňa at bakan;
Muňa-da görkez-diýip,
Salgyny aldy çopan:

“Şundan dogry gidiber,
Syr-da ýoluň boýuny,
Düýe çopan duşanda,
Sora önuň öýüni”.

Duşýar düýe çopana,
Kän ýoly sökenden soň,
Ondan derrew soraýar,
Köp azap çekenden soň:

“Görkezene, çopan dost,
Kör garganyň öýüni.
Asyl tapyp bilemok,
Kän gözledim men ony”.

Çopan elin uzadyp:
“Görýärmiň sen hol bagy,
Beýikligne seret oň
Ýada salyp dur dagy.

Şu çarbagda Kör garga
Gündizine hem gije
Hiç bir ýana aýrylman,
Oturýandyr hemişe”.

Ýolagçymyz bir kemsiz
Salgy alansoň ony,
Çalt-çalt ädimläp,
Oňa ugrady göni.

Tiz wagtda ýetdi ol
Şol görünýän çarbaga,
Bilmän nirden girjegin,
Aýlandy sola-saga.

Ahyry ol bir ýerden:
“Garga!” diýip gygyrdy.
Garga görüp çopany,
Öz ýanyna çagyrdy.

Ony gaty hormatlap,
Nahar berdi, çaý berdi;
“Ýat-da dynjyň al” diýip,
Oňat ýerden jaý berdi.

Turandan soň, boş saçak
Berip onuň eline,
Diýdi: “Gymmatly bir zat
Berýän saňa, al ine”.

Çopan alyp, saçaga
Gaýta-gaýta seretdi,
Düşen ýaly aldaga,
Içinden pikir etdi:

“Bu Kör garga men-akmak,
Oýnadypdyryn özümi,
Nadanlygymy bilipdir,
Görende ol gözümi”.

Diýip çopan biçäre
Dürli oýa gidýärdi,
Ýiti-ýiti alarlyp,
Saçaga seredýärdi.

“Boşlugyna garaman,
Alyp git bu saçagy.
“Açyl, saçagym, açyl!”
Diý nahar gerek çagy.

Şonda açylyp saçak,
Dürli nahardan dolar,
Dünýäde islän zadyň
Barysy häzir bolar”.

Alkyş okap Kör garga,
Şatlanyp düşdi ýola;
Derrew geldi öýüne,
Çümüp her hil hyýala.

Öýe gele-gelmäşe,
Çagyrdy-da aýalyn:
“Nahar iýeli” diýip,
Ýuwdy derrew elini.

Haýran galyp aýaly,
Diýdi: “Nahar edemok”..
“Dürli nahar bar mende,
Senden nahar soramok.

Tizräjik ýuw eliň.
Kän galmagal etme-de;
Otur gel-de ýanymda,
Gepiňi köpeltme-de”.

Oturdylar ýanma-ýan
Är-aýalyň ikisi;
Nämüçindir äriniň
Bu gün üýtgeşik sesi.

Ýazdy orta saçagy,
Goltugyndan çykaryp;
Diýdi ynha şulary,
Öz sözüne bat berip:

“Açyl, saçagym, açyl!
Lezzetli nahar seçil!”

Diýende bu sözleri,
Saçak giňden açyldy,
Bu saçagyň üstüne
Nahar bary seçildi.

Aldyklaryna iýdiler
Aýaly hem-de äri,
Emma welin saçagyň
Egsilmedi nahary.

Dürli-dümen nahardan
Garynlar boldy göjek,
“Ýapyl, saçagym, ýapyl!”
Diýdi, ýapyldy saçak.

Görüp muny aýaly
Örän gaty şatlandy.
Öz göwnüne özi onuň
Bagt atyna atlandy.

Mundan soňra üç-dört gün
Geçirdi-de aradan;
Aýalyna ýüz tutup,
Äri dillendi birden:

“Besdir. aýal, kän tutduk
Garyplygyň ýasyny;
Myhmanlyga çagyrjak
Ýurdumyzyň şasyny!

Gelende gözi bilen
Görsün biziň baýlygmyz;
Indi bizi tanasyn,
Gidendir gedaýlygmyz!”

Içi ýanyp ärine
Gahar bilen garady.
Çasly çykýan ses bilen
Adamsyny darady.

“Göterniksiz, eý, akmak!
Näme boldy aklyňa?!
Patyşany çagyrmak
Nämäňe gerek saňa?!

Elli ýaşa barypsyň,
Heý, gapyňdan geldimi?
Ýolda-yzda görende,
Salamyňy aldymy?

Garyplygyň laýyna
Ýene bizi batyrar.
Baýlygyňy alar-da,
Garyplygyň getirer.

Hiç wagtda ol asyl
Gapymyzdan gelmesin.
Garyplygmyz, baýlygmyz
Hiç haýsyny bilmesin!”

Çopan razy bolmady.
Garşylygna aýalyň:
“Patyşadan ýüz öwrüp,
Näme seniň hyýalyň?

Asyl işiň bolmasyn,
Baýlyk tapan meň özüm.
Arrygyňy gynama,
Geçmelidir meň sözüm!”

Jedelleşip kän wagt,
Är sözüni gögertdi.
Çagyrjagyn haýsy gün
Şasyna habar etdi.

Çakylygna çopanyň
Ynanmady şa ilki.
Soňra diýdi: “Gideýin,
Geň bir zat bardyr, belki.

Ugursyz ýere çagyrsa,
Zyndana-da basdyryn,
Gazap edip men onuň
Ýurduna ýel ösdirin!”

Wadaly gün gelende,
Şa çopanka ugrady;
Bu gün şanyň hatyrna
Çopan desga gurady.

Şanyň ýeke özi däl.
Topar-topar weziri,
Şagalaňa goşulyp,
Gelipdir bar emiri.

Mundan başga ýene-de
Ýüzläp-müňläp goşuny
Myhmanlyga gelenleň
Saklaýardy daşyny.

Ýazdy çopan saçagyn
Hemme geljek gelensoň,
Sanawajyn sanady,
Bary taýyn bolansoň:

“Açyl, saçagym, açyl!
Lezzetli nahar seçil!”
Peýda boldy şu sagat
Dürli nahar ortada,
Beýle nahar gelenler
Görmändirler hiç ýerde.

Agzyn açyp patyşa
Galdy akly haýranda;
Öz öýünde görmegik
Geň zatlary bar munda.

Tapgyr-tapgyr oturdy
Patyşasy, weziri,
Iýen däldir mundan öň
Şu günki dek hiç biri.

Pes gelmedi bulardan
Galanlaryň-da bary,
Emma welin saçagyň
Egsilmedi nahary.

Keýplerini kökleşip,
Ugradylar myhmanlar.
Gaty razy boldular
Begler, emirler, hanlar.

Şa baransoň öýüne,
Kän oturyp oýlandy;
Çuň pikirde iki ýan
Öý içinde aýlandy.

Başyndaky pikiri
Asyl goýmady ony.
Gyssanjyna ahyry
Çagyrdy wezirini.

Ynjalygy bolmady
Gezip, oturyp, ýatyp,
Gelenden soň weziri,
Diýdi oňa ýüz tutup:

“Çopan ogly çopana
Nämä gerek şol saçak?
Maslahat bilseň, wezir,
Ony elinden aljak”.

“Şahym, gulak goýsaňyz,
Bizden size maslahat,
Diňe ýurduň şasynda
Bolmalydyr beýle zat”.

“Onda çapar iberiň,
Getirsinler şu günde,
Ony ele almasam,
Sabyr galmady mende.

Eger berse gaýtawul,
Kellesini getiriň.
Haýal etmän, permanym
Tizden ýerine ýetiriň!”

Şahyň beren permany
Ýetirildi ýerine,
Çopanmyzyň saçagy
Onuň öňünde ine.

* * *

Saçak elden gidensoň,
Bu biçäre çopanyň
Gara güni başyna
Ýene gaýdyp geldi onuň.

Ýer ýumruklap aýaly,
Urýar dady-perýady:
“Ylahym patyşanyň
Gyrylsyn-a zürýady”.

Zowzanaklap ahyry
Geçdi öýnüň törüne,
Gaharyna aglady,
Käýinjiräp ärine:

“Bu zatlaryň barynyň
Günäkäri sen-özüň;
Agla indi ölinçäň,
Goý, seniň çyksyn gözüň!

Çagyrma diýip kän aýtdym,
Ýadyňdamy men saňa?!
Aldyň alty şaýyňy,
Hezzet edip sen oňa!

Hezzet edip eşege,
Kim alypdyr aklygy
Ýersiz-ýere mesirgäp,
Götermediň doklugy.

Saýgarmadyň geleni:
Dostmy saňa ýa duşman,
Indi tutup içiňi,
Geçeniňe et puşman.

Nämämize gerekdi
Şalar bilen gatnaşyk.
Olar üçin, unutma,
Bizden gowudyr aşyk!”

Bu ýangynly sözleri
Ýagdyrsa-da aýaly,
Gaýtawula çopanyň
Häzirlikçe ýok haly.

Ýüzýärdi ol gulaçlap
Çuň pikiriň deňzinde,
Uly ahmyr hem gynanç
Mese-mälim ýüzünde.

Aladaly bu döwür
Ýetdi bernäçe güne,
Çopan pahyr Kör garga
Baryp ýüz tutdy ýene.

Aýtdy oňa jikme-jik
Bolan işleň baryny
Hem-de ondan sorady.
Ar almagyň tärini.

Diýdi: “Seniň şa bilen
Asyl oýnuň deň gelmez,
Şalar bilen dalaşsaň,
Işiň aňsat oň bolmaz.

Ýöne saňa men ýene
Gymmatly zat bereýin,
Patyşaňyz şony-da
Hany alsyn göreýin.

Eger başa iş düşse,
Ýetir ahy-zaryňy;
Şonda şadan çykarys
Öňki-soňky aryňy”.

Diýdi-de ol çopana
Berdi oňat elguşy;
“Örän oňat idetseň,
Şundan taparsyň aşy.

Günde birin gaçyryp,
Guzlaýany gyzyldyr;
Muny oňat saklasaň,
Seňki onsoň hezildir”.

Elguşuny alansoň,
Çopan gaty şatlandy,
Alkyş okap Kör garga,
Öýe tarap atlandy.

Öýde ýeke galypdy,
Ol gidende aýaly;
Için tutup, ah çekip,
Ýamandy onuň haly.

Dünýäsinden käýinip,
Ah çekýärdi her demde;
Her sagady pahyryň,
Geçýärdi gaýgy-gamda.

Duýman durka aýaly,
Çopan girdi gapydan;
“Ýeri, niçik boldy?” diýp,
Derrew sorady ondan.

“Heý-de meniň öňümde
Bolarmy, heý bitmez iş?!
Ynha saňa getirdim
Gyzyl guzlaýan bir guş.

Saçagyň hem çeni däl
Elguşunyň gymmaty,
Dünýäde hiç bir zadyň
Tyllaça ýok hümmeti.

Meniň indi işim ýok,
Näme etseň özüň et.
Ine gyzyl gaznasy,
Maksat-myradyňa ýet!”

Ýyljyraklap aýaly
Aldy guşy eline,
Gaýgy-gamyň barysy
Gitdi ýazyň ýeline.

Gelen gününden başlap,
Berdi günde birini,
Tygşytlady aýaly,
Tapdy onuň ýerini.

Çopanmyz hem aýalynyň
Göwnüni hiç ýykmady,
Indi asyl ol onuň
Diýeninden çykmady.

Başaladylar almaga
Gerek-ýarak şaýlaryn,
Tiz wagtyň içinde
Düzetjekler öýlerin.

Çäýnek-käse alynyp,
Çalşyrdylar düşegi.
Täzelendi çopanyň
Çaryk, dony, guşagy.

Gün geldikçe köpelip,
Basym biljekdi bary,
Emma guşuň tiz wagt
Şaha ýetdi habary.

Şa eşiden badyna
Gyzylly guş tarypyn,
Çagyrdy-da wezirin
Gazaply diýdi gepin:

“Şu sagadyň özünde
Getirmeli şol guşy,
Gelmese, günäliniň
Hökman kesiler başy!”

Wezir oňa baş egip,
Işi ýerne ýetirdi;
Ýarym sagat içinde
Guşy köşge getirdi.

Ýene ajy aýralyk,
Ýene gaýgy-alada...
Tapawudy öňküden-
Igenç ýokdy arada.

Bakýardylar är-aýal
Bir-biriniň ýüzüne,
Ikisi-de alaçsyz
Ýaş aýlady gözüne.

Doýmaz-dolmaz zalyma
Ikisi hem gargady.
Ýene çopan biçäre
Kör gargaňka ugrady.

Baryp oňa ýene-de
Aýtdy ahy-zaryny;
Indi görüň, Kör garga
Görkezmekçi zoruny.

Görkezdi ol çopana
Äpet uly tokmagy:
“Şuny alyp gitdäni,
Ýom-ýok et ol akmagy!

Eder ony ýer-ýegsan:
“Kak, tokmagym, kak!”diýseň.
Durar, hiç zat etmez ol:
“Dek, tokmagym, dek!” diýseň.

Saçagyňy, guşuňy
Hökman ondan alarsyň;
Şu tolmagyň arkaly
Şadan halas bolarsyň”.

Alkyş okap Kör garga,
Düşdi ýene ýoluna;
Öýe gelip etjegin
Aýtdy ol aýalyna.

Şatlandy-da aýaly,
Diýdi: “Gaty bolupdyr.
Bu zalymyň Kör garga
Hötdesinden gelipdir.

Asyl meniň özümem
Seniň bilen gideýin;
Bir özüňe kyn bolar,
Menem kömek edeýin”.

Tokmaklaryn göterip,
Tirkeşdiler gitdiler;
Batly-batly ýöreşip,
Şa saraýna ýetdiler.

Äri alyp tokmagyn,
Girdi saraý içine;
Ortasynda goýdy-da,
Çykdy ýene daşyna.

Gazap bilen şasyna:
“Edişime bak!” diýdi;
Daşrakda durdy-da:
“Kak, tokmagym, kak!” diýdi.

Tokmak böküp başlady
Eşidende bu sözi.
Doldy derrew tozandan
Dury asmanyň ýüzi.

Tam-tarsyny tekizläp,
Geçdi köşgüň daşyna,
Bir bökende ony-da
Ýumurdy şa başyna.

Wezirinden, şasyndan
Sypdyrmady birisin;
Baryn guma basdyrdy,
Galdyrmady dirisin.

Çopan daşdan şatlanyp:
“Dek, tokmagym, dek!” diýdi,
“Boldy, kän iş bitirdiň,
Indi bärik bök!” diýdi.

Tokmak goýup kakmagyn,
Eýesine ýüzlendi;
Şunluk bilen bir kemsiz
Zulum ojagy düzlendi.

Guşy, saçagy alyp,
Goýmadylar hiç bir zat.
Bu habary eşidip,
Bütin iller boldy şat.

Nakyl:

Ýakma - bişersiň, gazma - düşersiň.