Planetamyzyň geň we täsin hadysalary
Ýer ýüzünde gaty gyzykly zatlar bar, olaryň käbiri şeýle bir geň welin, ylmy fantastika bilen hiç hili baglanyşygy ýok. Bular alymlar tarapyndan ýazylan we tassyklanan wakalar. Olaryň käbiri bizde tolgunmany ýüze çykarsa, beýlekileri özboluşlylygy bilen özüne çekiji. Ine, Ýer togalagynyň käbir täsin maglumatlaryna syn.

1. Aýlanýan polýuslar
Soňky 20 million ýylda Ýeriň magnit polýuslary her 100,000 ýyldan bir gezek üýtgeýär. Diýmek, takmynan 800,000 ýyl ozal Ýerde kompasly adam bolan bolsa, Antarktidanyň demirgazygynda bolup bilerdi. Alymlaryň pikiriçe, polýuslaryň alyş-çalşynyň sebäbi planetanyň demir ýadrosydyr. Häzirki wagtda Demirgazyk polýus ýylda 64 km tizlik bilen hereket edýär.




2. Uly Aý: Hemramyz adatdan daşary uludyr!
Planetamyzyň emeli hemrasy adatdan daşary uludyr. Aýyň diametri Ýeriň diametriniň dörtden birine deňdir. Deňeşdirmek üçin Gün ulgamynda bu jübütden diňe bir jübüt Pluton we onuň ýoldaşy Haron geçip biler. .Ýeri gelende aýtsak, Aý Ýere gaty ýakyn. Bu uly şowlulyk. Şol sebäpli gün tutulmagyna tomaşa edip bileris.



3. “Ýarganatlar migrasiýasy”: Bulary görüp gorkmagyňyz hem mümkin.
Süýdemdirijileriň Ýerdäki iň uly göçüşi gorkunç filme meňzeýär. Ýarganatyň göçmegi hakda gürleşeliň. Bu hadysany her ýyl Kongo we Zambiýanyň Kasanka milli seýilgähinde görmek bolýar. Ýarganatlar şeýle bir köp welin, hatda agajy aňsatlyk bilen gurşap alyp, ony gara, gaýnap duran arwaha öwrüp bilýärler.



4. Wagşy kömelekler hüjüme taýyn
Ýer togalagynyň iň uly organizmi gök kit däl, pil däl, hatda agaç hem däl. Bular kömelekdir. Kömelekleriň iň uly ulgamy ABŞ-nyň Oregon şäherinde tapyldy. Elbetde, kömelek ownuk we Ýerde ösýär. Ýöne olary ýeriň aşagyndaky «kömelekhana» ady bilen has gowy tanalýan miselium ulgamy birleşdirýär.
1998-nji ýylda alymlar milli goraghanadaky köp sanly agaçlaryň geň ýitip gitmegini öwrenip başladylar. Soňra olaryň “Armillaria ostoyae” kömelek koloniýasy tarapyndan öldürilendigi mälim edildi. Bu kömelekler 61 agajy ýok etdi. «Kömelek öýi»-niň ýaşy takmynan 1900 we 8650-ýaş töweregidir!



5. Ýerdäki keseki ýer
Bular Marsdan alnan suratlar däl. Bu Efiopiýadaky Danakil şorlugy. Ýer togalagynyň iň pes, iň yssy, iň gurak we geň ýeri. Bu ýerde gaýnap duran dag çeşmeleri, deňsiz-taýsyz duz kölleri we zäherli tüsse bar. Bularyň hemmesine garamazdan, bu ýerde durmuş bar. Mikroorganizmleriň birnäçe koloniýasy şeýle üýtgeşik ýerde ýaşaýar.



6. Suwasty şarlawugy
Mawrikiý kenarýakasynyň günorta-günbataryna seretseňiz, suwasty şarlawugy ýada salýan ajaýyp görnüşi görüp bilersiňiz. Aslynda, gum ýuwulmagyndan, palçyk gatlaklaryndan we ýerli rifleriň tebigy däl ýerinden emele gelen hyýaly şekildir.



7. Äpet kristallar
Meksikada Naýka şäherinden 300 metr çuňlukda ajaýyp gowak bar. Tutuşlygyna diýen ýaly selenit (gipsiň bir görnüşi) kristaldan doldurylan. Olaryň käbiri 10 metre ýetýär we ortaça 50 tonna ýük göterýär. Geň ýeri, bu ýer ýakynda, 2000-nji ýylda tötänleýin tapyldy. Ony kümüş magdançylary tötänleýin tapdylar.



8. Janly bulutlar
Käwagt bulutlaryň çalt hereket edýändigini we görnüşini aňsatlyk bilen üýtgedýändigini görüp bilersiňiz. Aslynda bular asla bulut däl. Bu kepderileriň toplumy. Guşlar diňe bir uçman, eýsem gaty ses hem çykarýarlar. Bu hadysa «murmuratsiýa» diýilýär.



9. Uzak ýaşan suwoty
Posidoniýa-uzak ýaşan deňiz ösümligidir. Ortaýer deňziniň kenaryndan tapyp bolýar. Häzirki wagtda bu Ýer togalagynyň iň gadymy we iň gadymy janly-jandarlaryndan biridir. Käbir suwasty çemenlikler 5000 ýyldan gowrak. Gyzykly tarapy, bu haşal otuň tebigy duşmany ýok, ýöne gynansak-da, adamyň işjeňligi suwasty haşal otlara köp zyýan ýetirýär.



10. Gaýnap duran derýa: Kiçijik jandarlar onuň içinde diriligine gaýnap bişip bilerler.
Amazonkanyň jeňňelliklerinde hakyky gyzgyn derýa bar. Onuň temperaturasy 100 gradusa golaý. Şonuň üçin derýada elmydama syrly we mistiki tolkun bar. Ownuk haýwanlar bu derýada diri gaýnap bilerler!



Internetden toplan we size ýetiren : #SaDMaN-Blogger