Men ýerime geçip ýatjagymam bilmedim, ýene gidip äpişge garawullajagymam. Bosagada sadylla boldup durdum...

—Sen indi ýatyber, balam—diýip, Mamur eje keçeden ýüzüni galdyrman, maňa ýüzlendi. Özem aglaýan bolmaga çemeli, aýalaryny gözowalarynda gezdirdi.

Meniň diýseň ukym gelýärdi. «Ýat» diýlerine mähetdel, ýerime geçdim. Dessine-de uka gidipdirin...

Men ýatamsoň, mamur ejäniň ýatanyny-ýatmanyny bilemok. Ýöne ol men ukudan ganyp oýananymda hem ellerini keçesine diräp, öňki bolşuna otyrdy. Daňyny pikir bilen atyraýdymyka?!

Daşarda çaý ojak tüsseleýärdi. Çaý gaýnatmak üçin ejem gelen bolmaga çemeli. Dogry pikir edipdirin. Ejem çaý ojakda tüňçäni goýup, eýýäm ot tutaşdyrypdy. Ol ojaga bir gysym gowaça çöpüni dykansoň, içerik girip, meniň hem Mamur ejäniň ýorgan-ýassyklaryny köne sandygyň üstüne galdyrdy. Mamur eje süýşenekläp, daşaryk çykansoň, göze ilip duran hapa-hupa bolmasa-da, içerik sübse çaldy.

Mamur eje yzyna dolanyp gelensoň, men onuň elini ýuwdurdym. (Mamur ejäniň elini mydama içerde ýuwdurýardyk. Sebäbi ol bosagadan geçjek bolanda, ellerini ýere diremeli bolýardy).

Çaý gaýnap, orta çaý-çörek äberilensoň, ejem nalamaga durdy:

—Oýlanyp görýän welin, sen agşam dogry zat aýtdyň, Mamur eje. Azgynyň adyny tutmanyňdan gowusy ýokdur. Bi saçy kesilen öňde-soňda düzeljek bolsa, şeýle zada baş goşmanam biler-ä. Uruş ýok, gykylyk ýok, gün-güzeran ýuwaş-ýuwaşdan düzelip barýa...

Mamur eje gamgyn gepläp, ejemiň sözüni böldi:

—Öweze aýtdym-a men... Goşulmakdan netije ýok diýip... Düzeljek bolsa, beýle zat maňlaýymyza ýazylmazdy...

—Başlyk bilen bimat jet bolmaly däl-ä!—diýip, ejem janyýangynly dowam etdi.—Otuz ýediň sezasy heniz ýüreklerden çykar ýalymy! Kişi maşgalasyna göz gyzardýan başlykdan bolsa, gowulykdan başga zat çykar!

—Öwez jany çöle ibermäge ötüki haramyň özi barypmy?—diýip, Mamur eje kimdir biriniň adyny agzaman gepledi. (Indi pikir edip görýän welin, şol ady agzalmadyk Mömün başlyk eken).

Ejem baş ýaýkady:

—Ýok, adam iberipdir. Men-ä tanamadym. Daňdanyň ümüş-tamşynda telpekli bir-ä bardy. «Seni başlyk çagyrýa, çöle gitmeli diýýä» diýibem, alyp gitdi. Öwez-ä birbada gitmejegem boldy. Ýöne, näme, bu wagt kolhozyň ýerinde otyrkaň, «däl!» diýip bolýamy?!

—Şü süýdi ýanana düýnküje diýenleri üçindir, Öweze bu sylag.—Mamur eje Selbinýaz gelnejemiň tamyna tarap baş atyp goýberdi.

Ejem garşy çykdy:

—Aý, ýok, oň üçin-ä däl bolsa gerek. Düýnden bäri heniz Selbinýaz işe gidenog-a!

—Gitmände näme!—diýdi-de, Mamur eje birden çaga ýaly bozulyp, gözýaş dökdi.—Gijesi bilen erkek kişiniň hüňürdisi geldi durdy. Ol, gabrynda dik oturan başlyk hakyt öýde bold-a!

Ejem ellerini ýakasyna ýetirdi. Ýylan gören dek, gözleri giňäp gitdi. Hanasyndan çykaýjak boldy.

—Waý-eý, diýýäniň näme, gyz, Mamur eje! Heý, şeýle-de bir zat bormy!

Mamur eje bu gezek gepläp bilmedi. Aglady oturdy. Diňe baş atyp, öz diýenleriniň dogrusygyny tassyklady.

—Wah, oň üçindigini bilen bolsam, Öwezi gaçyrjak welin, iberjek däl-ä bimat çöle! Indi ol ar almak üçin ony çölde-de rahat goýmaz, bir zat etdirer!—diýip, ejem howsala düşdi.

—Oňa zat etdirip durmaz-la!—diýip, Mamur eje agysynyň arasynda ejeme basalyk boldy.—Gözüniň alnyndan giderse oňýandyr-la bimat!

Ejem Selbinýaz gelnejemiň tamyna tarap nazar aýlap, barha gaharlandy:

—Bu päli azanyň-a päli çyndan azan eken Edenini etsin entek, bir zadyň üstünden barar entek!

Şol gün daňdanlar Mömün başlyk meniň kakamy çöle, mal bakmaga ugradan eken. Ejem biziň ýanymyzdan gidensoň, Mamur eje ýassyga gyşardy. Men bolsam, gapyda oýnap başladym.

Şol wagt gapa başy çal bagana telpekli, goňur atly bir adam geldi. Atyň eýeriniň her tarapyndan içi zatly torba asylgy durdy.

Ol adam «Gelneje!» diýip gygyran boldy-da, Selbinýaz gelnejemiň tamynyň gapysyna bardy. Selbinýaz gelnejem işigi açandanam torbalaryň birini onuň eline berdi:

—Ine, başlyk iberdi!

Selbinýaz gelnejem torbany alyp, öýüne sümüldi. Şondan soň atly atynyň uýanyndan tutup, torbanyň birini göterip, Mamur ejäniň gapysyna badalga boldy.

—Mama!—diýip, ýogyn sesine bat berip lagyrdady.—Hana, bir goýun getirdim. Başlyk iberdi.

Ol adam sözüni tamamlap-tamamlamanka, Mamur eje onuň üstüne gygyrdy:

—Ýit! Owarra bol! Meň namysym bir goýunlyk däldir! Ýit!

—Nätdiň-aý, mama!—diýip, atly adam aljyraňňylyga düşdi. Bir zatlar diýmek isledi. Ýöne Mamur eje oňa geplemäge maý bermedi.

—Meň ýaly, ýer urup galanlaň gapysyny depeşek edýänleň özem bereket tapmaz, öndürenem... Näme haram zadyňyz bolsa, o tama eltiberiň! O tam indi haramlaň gelýän ýerine öňrüldi!—diýdi-de, Mamur eje sözüniň yzyny aga ýazdyrdy.—Çynar boýly balamyň tamydy ol! Eziz oglumyň tamydy ol Haramhana öwrüldi-leý...

—Men-ä o tamam bilemok, bi tamam—diýip, atly adam Mamur ejäniň agysyna barha basga düşüp gepledi.—Bir ýumuş oglany men. Iki sany goýnuň kellesini alyp, birini garra, birini gelnine taşlap gaýt diýlensoň, gelşim-ow, ene! Bu ýeriň adamsam däl-ow men! Salgy bilen gelýän-how, ynanaý maňa!

Mamur ejäniň gykylygy Selbinýaz gelnejeme ýaramadyk bolarly. Ol gaýşarylyp, hondanbärsi bolup ýöräp geldi-de, Mamur ejäniň gapysynda goýlan haltanam aldy-da ötägitdi. Eltibem öz tamyna saldy. Kelam-agyz söz welin aýtmady.

Selbinýaz gelnejemiň bolşuna atly adam gözlerini elek-çelek etdi-de, bu ýerden basymrak ara açmak bilen boldy.

Atly adam gidensoňam, Mamur ejäniň aglamjyramasy, hüňürdemesi galmady. Ýöne men onuň näme diýýänlerine düşünmedim. Sebäbi ol eşidiler-eşidilmez gepleýärdi.

Selbinýaz gelnejem uzakly gün gyzyny çyrladyp, et dogrady. Et gowurdy. Goýnuň süňklerini duzlap, düzüm-düzüm edip, ýüpden asyp goýdy. Özem toýa gelen ýaly, bezenibilşinden bezenipdi. Men Gülälegiň agysyna dözemokdym. Iki ýana at salyp oýnap ýörşüme, ylgap öýe girägede, onuň ýanyna baraýasym gelýärdi. Ýöne Selbinýaz gelnejemiň gamaşyk ýüzi, gahardan ýaňa mölerip duran gözleri meniň badymy saklaýardy. Özem gowrup duran etinden agzyny şapbyldadyp, häli-şindi dadyp görýärdi. Maňa welin ýekeje dogramça-da dadyrmady. Baý, şonda ymsynypdym-a! Häli-häzirlerem Selbinýaz gelnejemiň uly gazanda gowurýan etini şagyrdadyp bulaýşy ýadyma düşende, agzym suwaryp gidýär.

Şol pursatda biziň üçin deňsiz-taýsyz owadan bolan Selbinýaz gelnejemiň görk-görmegem barha ýitip barýan ýalydy. Göwnüme bolmasa, owadanlyg-a beýlede dursun, gaýtam ol hiç kimçe-de ýok ýalydy. Gahardan ýasalan ýaly bolup gözlerem barha mölerip barýan ýalydy... Men şonda ony ömrümde ilkinji gezek ýigrenipdim...

Birden meniň ýadyma agşam ýene Mamur ejäniň äpişgeden seretdiräýmeginiň mümkindigi düşdi. Maý tapyp, äpişgäniň tutusyny syrmalydy. Ýöne nädip syrjak! Selbinýaz gelnejem gapydan aýrylmasa näme!

Gün orta boldy. Ejem gelip, Mamur eje ikimize çaý-çörek berip gitdi. Selbinýaz gelnejem hiç ýerik gidenokdy. Gaýtam, gazanyna çörek batyryp, ojagyň başynda çaý içdi. Içerde gyzy hernäçe çyrlasa-da, ol sarsman çaý içýärdi. Gün öýleden agdy. Ol hiç ýerik gitmedi. Garaňky gatlyşyp ugrady. Ahyry maý tapyldy.

Selbinýaz gelnejem etini ýygnaşdyryp, ýaba suwa gitdi. Eline gyzynam alyp gitdi. Eli çagaly halyna mytdyldap, entekler gelmejegem bellidi. Ol mellegiň aňrybaşyna ýetenden, men böküp onuň tamyna girdim. Öýüň içi gül pürkülen ýalydy. Onuň bolşuna indi-indiler düşünýän. Söýgi adamy her hili ýagdaýa saljak eken. Hatda öň bäbegi ýokka-da, ol öýüni şeýle tämiz saklanokdy. Ýük galdyrylgy owadan sandygynyň üstünde ýassyklaryny dagy birgeňsi edip goýupdyr-da, olaryň üstündenem ýukajyk ýaglyk ýapypdyr. Äpişgäniň gapdalynda, diwara birgeňsi owadan suratly, seçekli zadam kakyp goýupdyr. Hatda şol, diwara kakylan zadam, düýn kakam bilen gelenimizde-de ýokdy. Geçen agşam gelen bolsa, belki, başlyk aga munam şonda getirendir! Seçekli zadyň ýüzünde bir owadan, gupbaly gyz gül ysgap otyrdy.

Öýi ine-gana näler synlasym gelýän-de bolsa, men howlukdym. Sebäbi Selbinýaz gelnejemiň ýetip gelmegi mümkindi. Äpişgä topuldym. Gök güllüje tutynyň aşaky çüňküniň birini gözüň owasy ýaljak çalaja epledim-de, dazyrdap daşaryk çykdym. Şojagaz eplenen ýerden içerini arkaýyn synlap boljakdy.

Selbinýaz gelnejemiň garasy heniz görnenokdy. Eplänje ýerimden içerik seredip, janymy barlap göräýsemem boljakdy. Ýöne men, her näme-de bolsa, gaýdyp onuň äpişgesiniň ýanyna golaýlaşmadym. Syrym paş bolaýsa, gowy däldi.

Gaýtam şol gelýärkä, daşarda-da durmaýyn diýip, Mamur ejäniň ýanyna bardym.

—Agşam içerik serederim ýaly, onuň tutusynyň burçuny epläp gaýtdym—diýip, men Selbinýaz gelnejemiň adyny tutman, Mamur ejä eden işimi ýylgyryp habar berdim.

—Tutusam gursun, özem!—diýip, Mamur eje sögünjiredi.—Kän ýanaşmaweri şoňa. Ýene bir hokga çykaraýmasyn! Hana, käýýäni üçin kakaňam çöle iberipdir.

«Menem çöle iberdäýermikä?!» diýen pikir kelläme gelende, gorkman durmadym. Tüm garaňky çöl, agşamlaryna uwlaşýan şagallar ýadyma düşende, kalbymy barha gorky gaplady. Men içki pikirimi daşyma çykardym:

—Ol menem iberdermi çöle, Mamur eje?—diýip, howsala bilen soradym.

—Ondan herki zat çykar!—diýip, Mamur eje gahar bilen aýtdy.—Daşrak duranyň kem däldir, balam!

Men öýe gidip, alýumin pitijikde ýene nahar getirdim. Bu gün ejem şülejik bişiren eken. Hezil edip iýdim. Mamur ejäniň welin zat işdäsi ýokdy. Käte bir kümüş-kümüş eden bolýardy.

Agşam çaý demlemäge ejem gelmedi. Ol oglan doganym Pirhandan taýýarja, demlije çaý iberipdir. Pirhan ullakan, dikje demir çäýnegi goýdy-da, oturman gitdi.

Bar pikirim basymrak Selinýaz gelnejemiň öýüne gelýän adamy synlap görmekdi.

Saçagy ýygnap, düşekleri ýazdym. Çyrany söndürip, ýaňy ýerimize geçipdik welin, ilki agras ädýän ädikli aýagyň sesi geldi. Soň hümürdi eşidildi. Selbinýaz gelnejemiň şadyýan jammyldysy geldi. Onuň ýanyna biriniň gelenini menem duýdum.

—Gidip göreýinmi?—diýip, Mamur ejä pyşyrdy bilen ýüzlendim.

—Entek ýat—diýip, Mamur eje-de pyşyrdady.—Biraz garaşaly. Häzir barsaň, bilerler!

Şondan soň biz sesimizi çykarman ýatdyk. Ep-esli ýatdyk. Men uklaýjak-uklaýjak bolýardym. Ýöne äpişgeden jyklap, Mamur ejäniň bilesi gelýän zatlaryny aýdyp bermäge bolan isleg meni çydamaga mejbur edýärdi. Selbinýaz gelnejemiň gapysy bir açylýardy, bir ýapylýardy. Bireden-ä jakgyldap, Selbinýaz gelnejemiň gülküsi gelýärdi, birdenem logur-logur edip, myhmanyň hüňürdisi.

Her zadam bolsa, uky menden üstün çykdy. Şu zatlara diň salyp ýatyşyma, men uklap galypdyryn. Näçe ýatanymy bilemok, meni ýene Mamur eje oýardy:

—Ýatdyňmy, Nunna jan?!

Men uklanymy bildirmejek bolup, dessine ýerimden galdym. Mamur ejä jogap bermezden:

—Gideýinmi?—diýip soradym.

—Gitseň, gidäý!—diýip, Mamur eje juda pessaý ses bilen aýtdy.—Ýöne seresap bol, bilnäýme!

Men daşaryk çykyp, ilki Selbinýaz gelnejemiň gapysyna göz dikip, biraz durdum. Soň bolsa ýene kaloşymy geýmän, daraklygyma basyp, onuň äpişgesine tarap ugradym.

Hamala, yzymdan ýagy ýetip gelýän dek, has-has edip dem alýardym. Gorkudanmy, tolgunmadanmy, ýüregimiň dükürdisi kükregimi ýaraýjak bolýardy.

Tutynyň eplengije burçy öňküsi ýaljak durdy. Emaý bilen şol burça gözümi eltip, içerik seretdim. Birdenem zähräm ýarylyp, yza tesdim. Içerde daşyna gök mahmal tutulan goşa ýassyga tirseklerini berip, bir çişik adam gyşarylyp ýatyrdy. Onuň sypatynyň betnyşandygyny diýseňiz-läň! Ýaş-a elli ýaşlar töweregi. Maňlaýy gasyn-gasyn. Edil burnunyň sag gapdalynda-da başam barmagyň dyrnagynyň oýtumy ýaly meň bardy. Ýüzi lopbuşdy. Dodaklary bagyr ýalydy. Möle gözleri diýseň sowuk nazarlydy. Şol sowuk nazarlara bakamda, üstüme gurbakga zyňlan dek ziňkildäp gitdim. Men oňa äpişgäniň daşyndanam uzak seredip bilmedim. Göwnüme bolmasa, ol adam meniň seredýänimi duýup, bilgeşländen göz dikip oturan ýalydy...