Ejem garaçorba bişirdi. Her gün agşam edişi ýaly, gulaklaryna ýüp daňlyp, eltutar edilen alýumin pitijige-de çorba guýup, maňa berdi. Goltugyma-da ýarty çöregi gysdyrdy:

—Al, Mamur ejä äkit! Iýip-içip bolanymyzdan soň, bizem aýlanarys!

Men çörek bilen pitini alyp, ýolda düşdüm. Garaňky gowy gatlyşan hem bolsa, bu gün nämüçindir, Mamur eje çyrasyny ýakmandyr. Gapysy welin açyk durdy. Ol aýak sesimden aňdymy-nämemi, meniň baranymy duýdy.

—Gorkma-da geliber, Nunna jan, men ýatamok!—diýip seslendi.

Men gapa bardym. Içeri tüm garaňky. Biraz duramsoň, äpişgeden çala düşýän Aýyň ýagtysyna onuň göwresini saýgardym. Mamur eje aldygyna burnuny çekýärdi. Aglaýan bolmaga çemeli.

Ol gapdallaryny sermäp, otluçöpüni tapdy-da, onuň bir dänesini çyzdy.

—Pitijigiňi bir çetde goý-da, çyrany äber, balam—diýip, Mamur eje hiç zat bolmadyk ýaly, maňa ýüzlendi.

Men onuň diýşi ýaly etdim. Çorbaly pitimi çetde goýup, çöregi hem üstünde keserdip goýdum. Soň Mamur ejä çyrany alyp berdim. Çyranyň çüýşesini aýyrýançak, Mamur ejäniň ilki ýakan çöpi ýetmedi. Mamur eje ýene bir çöpi çyzdy-da, meniň elime berdi:

—Eliňi ýakaýmanjyk, şuny sakla, balam. Men çyranyň çüýşesini bir süpüreýin! Garalyp gidipdir.

Şeý diýip, ol gapdalynda ýatan köne ýelýyrtan ýaglygynyň çetinden ýyrtyp aldy-da, çüýşäni süpürdi. Peltesini arassalady. Ol işini gutaransoň, men elimdäki ýanyp gutaryp barýan çöpjagazy çyranyň peltesine degrip goýberdim. Peltä derrew ot düşdi.

—Eliňi ýakmadyň gerek?—diýip, Mamur eje alada bilen menden sorady.

Men «ýok» diýen terzde başymy ýaýkadym.

—Onda, al, gulpajygyňy ýakaýman, muny ýerinde goý.

Mamur eje çyranyň tutawajyny maňa tarap öwürdi.

Öňler, Mamur ejäniň synasy sagatka, çyrany diwarda, adam boýy beýiklikde kakylan, ýörite çyra goýmak üçin ýasalan agaçda goýýardylar. Indi bolsa, çyra öýüň bir çüňkünde düňderilen köne bedräniň üstünde goýulýar. Sebäbi ýokarda goýsak, biz wagtynda gelip bilmesek, Mamur ejä çyrany ýakmak-öçürmek başartjak däldi.

Ýokarrakda dursa, çyranyň ýagty saçyşam üýtgeşik bolýar. Ýöne nätjek, adam pahyr ähli zada öwrenişmeli-dä!

Men çyrany ýerinde goýamsoň, daşaryk çykyp, ilki öz elimi ýuwdum. Soňra legen bilen kündügi öýe salyp, Mamur ejäniňem elini ýuwdurdym. Ol ýuwup bolansoň, elini ýelýyrtan ýaglyga süpürişdirdi. Men legen bilen kündügi daşaryk çykaryp, ýene-de öz elimi ýuwup gaýtdym. Köne agaç sandykdan agaç çanak bilen iki sany agaç çemçe çykaryp, olaryňam üstünden suw akdyrdym. Şundan soň Mamur eje ikimiz orta saçak ýazyp, meniň getiren çöregimden dogranyp, üstüne-de çorbany guýduk. Mamur eje aýalary bilen zol gözowalaryny süpürýärdi. Öň aglapmy, şol wagt agladymy, men ony welin aňyp bilmedim. Belki, onuň çyrany ýakman, garaňkyda oturmagam aglanlygy üçindir...

Biz naharymyzy iýip bolýançak, ejem bilen kakam hem geldi. Ejem daşarda agzyna faner tagta ýapylyp, sekä galdyrylyp goýlan bedredäki suwdan tüňçäni dolduryp, çaý ojaga oturtdy-da, ot ýakyp ugrady. Çaý gaýnaýança, men saçagy ýygnaşdyrdym. Ejemiň tüňçesi derrew gaýnady. Ol agaç sandykdan (Mamur ejäniň ähli gap-çanagy şol agaç sandykdady) iki sany çäýnegi alyp, çaý demledi. Biziň barymyz çaý içmäge oturdyk.

Mamur eje mydama gapdalynda goýýan düwünçeginden bir gysym gant çykaryp, orta süýşürdi. Hiç kimden ses çykanokdy. Hemmeler bir zat üçin günäkär ýalydylar. Hemmeler müýnli dek başlaryny aşak salşypotyrdy. Diňe käte: «Içiber. Içýän. Boldum» diýen ýaly sözler orta atylýardy.

Ahyrsoňy, çaý içilip bolnandan soň, ümsümligi kakam bozdy. Gahardan sesini sandyradyp gepledi:

—Mamur eje, men-ä senden rugsat dilemäge geldim... Sen «ýok» diýme, men ony gereklenýän ýerine äkidip geleýin, ile ryswa bolmanka...

Kakam sözüni tamamlap-tamamlamanka, Mamur eje ellerini kelemenletdi:

—Ýok, ýok, oňa zat diýme, oglum! Bir topar çagaň bar!

—Alla bardyr, Mamur eje, çagalara-da hiç döw çalmaz!—diýip, kakam Mamur ejäni yrmaga synanyşdy.—Heniz ony getirmänkä çykaýyn ugruna... Goý, gerek bolsa, oň ýanyna özi gidäýsin!

—Ýog-eý, ýok!—diýip, Mamur eje hem baş ýaýkady, hem elini daldalatdy.—Gerek däl, oglum, tutma adyny! Nätse, şeýtsin! Näme bolsa, görübiýris... Şundan beterin-ä görmeli bolmaz!—Mamur ejäniň bokurdagy doldy.—Onsoňam elinde çagajygy bar-a...

—Çagasyny alyp galarys, ine, Abadan sereder!—diýip, kakam ejeme tarap nazar aýlap goýberdi.—Hor etmeris!

—Ýok, gerek däl!—diýip, Mamur eje birsyhly garşy boldy.—Näme görkezse, görübermeli bor...

—Erkek kişiniň öňünde ýaşmak syryp, diýjegini diýip bilýän maşgaladan her zada-da garaşsa bor indi—diýip, kakam gamgyn halda aýtdy.—Ol gaty üýtgäpdir...

Ejem köp wagtlap gürrüňe goşulman oturdy. Iň soňunda uludan dem aldy-da:

—Men-ä näme diýjegimi bilýän däldirin... Baş alyp çykar ýal-a bolmady—diýdi.

Garaz, Mamur ejäniň kän töwella etmegi bilen ejemdir kakam gaýtdy. Biz bolsak, ýerimizi ýazynyp ýatdyk. Men iýseň süýji uklapdyryn. Gijäniň bir mahaly kimdir biri ýaňaklaryma düşüp duran gulpaklarymy, başymy sypaýar. Öýde ejemiň ýanynda ýatyrmykam öýdüpdirin. Sebäbi diňe ejem meni şeýdip söýgülärdi. Men beýleki gapdalyma öwrülip, ýene gymyldaman ýatdym.

Gulpaklarym ýene birsyhly sypaldy. Soň hem Mamur ejäniň sesi gulagyma ildi:

—Nunna jan! Nunna jan, turjakmy, balam?

Men eýýäm daň atandyr öýtdüm. Sebäbi içeri ýagtydy. Ýöne nämüçindir, diýseň ukym gelýärdi. Mydama ine-ganaja alýan ukymy almadygym bildirýärdi. Gözümi açasym gelenokdy. Her näme-de bolsa, mamur ejäniň ýanynda bulanjyrap ýatmaga ejäp edip, ýerimden galan boldum. Ýüz-gözümi owkalaşdyrdym.

—Nunna jan, bimahal biynjalyk edäýdimmi, balam?—diýip, Mamur eje özüni müýnli saýyp gepledi.—Oýanyp biljekmi?

Meniň gözüm peltesi içine çekdirilip, ölügsije yşykly goýlan çyra düşende özüme geldim. Geň galmakdan ýaňa derrew aýňaldym. Äpişgä seretdim. Daşary tüm-garaňky. Görüp otursam, daň atmandyr-da, içerini ýagtyldýan çyra eken. Mamur eje, asyl, ýerine-de geçmändir. Düşeginiň gapdalynda iki elini dyzlaryna diräp, öňküsi ýaly bolup otyrdy.

—Bimahal oýadaýdymmy, balam? Aýňalyp biljekmi?—diýip, Mamur eje ýene şol bir sözlerini gaýtalady.

—Sen ýatmadyňmy, Mamur eje?—diýip, men özümi geň galdyran pikiri daşyma çykardym.—Heniz daňam atmandyr...

—Entek gijäniň ýary!—diýip, Mamur eje uludan dem alyp gepledi.—Daň atar ýaly däl entek, balam...

Men onuň ýüzüne: «Onda näme üçin oýarýaň?» diýen terzde soragly mölertdim. Mamur eje maňa düşündi.

—Sen, balam, daş çykan bol-da, aýak sesiňi bildirtmän, Selbinýaz gelnejeň äpişgesinden bir jyklap gaýt!—diýip, ol ýalbaryjy äheňde aýtdy.

Başga kişi ýa ejem dagy gijäniň bir mahaly oýaryp, şeýle haýyş bilen ýüzlenen bolsalar, men kes-kelläm etmezdim. Mamur eje bir zat diýse welin, hiç wagt hem «ýok» diýip biljek däldim. Sebäbi onuň bolup oturyşyna, ýalňyz oglunyň ölümi sebäpli çekýän ejirine men dözüp bilemokdym. Onuň näme ýumşy bolsa-da, bitirmäge taýýardym. Diýenini etsek, göwnüme bolmasa, Mamur eje ýene öňküleri ýaly ýerinden galyp ötägidäýjek ýalydy.

Men gulagasyjylyk bilen diklenip, daşaryk çykdym. Kaloşymyň sesi bildiräýmesin diýen pikir bilen aýakýalaňaç gitmegi ýüregime düwdüm. Pişik basyşyny edip, Selbinýaz gelnejemiň äpişgesine golaýladym. Çagasy kiçi bolansoň, Selbinýaz gelnejem gijesi bilen çyrasyny ýakyp ýatardy. Şeýle bolansoň, öýden yşyk görünýärdi. Barybir, men hiç bir zat saýgaryp bilmedim. Sebäbi ol eýýäm äpişgesiniň ýarym biline tutujyk tutan eken. Ilde-günde ýok tuty. Ol wagtlar hiç kim äpişgesine tuty etmezdi. Biz, häli, kakam bilen gelip-gidenimizde-de Selbinýaz gelnejemiň äpişgesinde tuty ýokdy. Häzir bolsa bar. Onuň eýýäm nädip tutyny tikip hem tutup ýetişişine-de haýranlar galdym.

Men çaga-da bolsam, şu gün bu öýde bir üýtgeşikligiň baryny duýdum. Ömür tutusyz duran äpişgä tuty tutulmasy, Mamur ejäniň gijesi bilen ýatman, dik oturmasy, kakamyň gahary bir zatlardan habar berýärdi... Ýöne men nämäniň nämedigini bilip bilemokdym.

Äpişge diňläbem, hiç zat aňyp bilmedim. Yzyma dolanyp bardym.

—Näme bar?—diýip, Mamur eje şöhlesi öçüşen gözlerini maňa dikdi.

Onuň bir zatlar biljek bolup özelenýäni, ejir çekýäni bildirip durdy. Ýüzi gamaşykdy, gussalydy.

—Äpişgede tuty bar—diýip, men ýagdaýy aýtdym.—Hiç zat görnenok.

—Tuty tututpdyr diýsene, saçy kesilen!—diýip, Mamur eje sögündi.

Men onuň diline şeýle söz alşyny ilkinji gezek eşidýärdim. Ol mydama hemmelere, Selbinýaz gelnejeme-de «balam» diýip ýüzlenerdi.

—Içerde hüňürdi barmy?—diýip, Mamur eje şöhlesi öçüşen gözlerini ýüzüme dikip sorady.

—Ýok—diýip baş ýaýkadym.

Mamur ejäniň eginleri sallandy. Iki elini ýere diräp, başyny aşak egdi. Göwnüme bolmasa, ol durmuşyň keserdip goýan bu ajy wakasy üçin müň sowaly düşenip oturan gara keçesine berýän ýalydy. Birhaýuk seredip oturandan soň, ol:

—Ýatandyrlar... Hälem hüňürdileri bardy...—diýip, misli meniň bilen däl-de, gara keçesi bilen gürleşýän dek, ýüzüni galdyrman gepledi.